«social media» και μαζικά ψυχολογικά πειράματα

πηγή: ριζοσπάστης

ΝΕΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ «ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ» ΑΠΟ ΤΑ ΜΟΝΟΠΩΛΙΑ
Μαζικά ψυχολογικά πειράματα ελέγχου της κοινωνικής συνείδησης

Το Facebook και όλα τα μονοπώλια που λειτουργούν κοινωνικά δίκτυα είναι καπιταλιστικές επιχειρήσεις που αποσκοπούν στο κέρδος, προσφέροντας «δωρεάν» ένα είδος υπηρεσιών διαμεσολαβούμενης επικοινωνίας με αντίτιμο την παράδοση – μικρότερου ή μεγαλύτερου – μέρους της προσωπικής και κοινωνικής ζωής του χρήστη (αλλά και της προσωπικής και κοινωνικής ζωής άλλων, που «δίνει» ασυνείδητα, μέσω των αναφορών σε αυτούς, της ανάρτησης φωτογραφιών τους κ.τ.λ). Από τις πληροφορίες αυτές, οι επιχειρήσεις κοινωνικών δικτύων σχηματίζουν τα κοινωνικά και καταναλωτικά προφίλ των χρηστών, τα οποία αξιοποιούν για να προσπορίζονται δισεκατομμύρια δολάρια είτε από στοχευμένες διαφημίσεις, είτε από πώληση σε τρίτους για παραπέρα επεξεργασία και αξιοποίηση. Παραλήπτης των προφίλ είτε με άμεσο τρόπο (συνεργασία του μονοπωλίου και του κράτους των μονοπωλίων) είτε με έμμεσο τρόπο (αλίευση μέσω των υπηρεσιών) είναι το καπιταλιστικό κράτος, που τις αξιοποιεί για τη δίωξη υπόπτων για ποινικά (κι αν το επιβάλλουν οι ανάγκες προστασίας του και πολιτικά) αδικήματα.

Ολα αυτά είναι – ή θα έπρεπε να είναι – γνωστά στους περισσότερους ανθρώπους που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, ακόμα και σ’ αυτούς που ενημερώνονται μόνο από τις παραδοσιακές πηγές πληροφόρησης. Πολλοί από όσους διατηρούν λογαριασμό(ούς) σε κοινωνικά δίκτυα υποτιμούν τη σημασία της παράδοσης του προφίλ τους σε αγνώστους σε αυτούς κερδοσκόπους, κάποιοι δεν έχουν πρόβλημα με κάτι τέτοιο, ενώ οι περισσότεροι ενδεχομένως το θεωρούν «αναγκαίο κακό», προκειμένου να αξιοποιήσουν τις υπηρεσίες πραγματικής αποξένωσης που προσφέρουν τα κοινωνικά δίκτυα, στο όνομα της ψηφιακής «προσέγγισης» μεταξύ των ανθρώπων.

Από την παρακολούθηση στην παρέμβαση

Τώρα, όμως, όλοι πρέπει να μάθουν, ότι τα μονοπώλια πίσω από τα κοινωνικά δίκτυα εδώ και χρόνια έχουν προχωρήσει πέρα από την παθητική παρακολούθηση, στην άμεση ενεργητική παρέμβαση στο μυαλό των ανθρώπων. Στη διενέργεια μαζικών ψυχολογικών πειραμάτων, για να διερευνήσουν τις δυνατότητες μεγαλύτερου καταναλωτικού εξαναγκασμού, αλλά και ελέγχου της κοινωνικής συνείδησης, χωρίς να χρειάζονται ορδές χαφιέδων και διαδοσιών. Για να μπορούν να προστατευτούν (όπως νομίζουν) από απότομες και επικίνδυνες γι’ αυτούς αλλαγές στις κοινωνικές διαθέσεις, καθώς ο καπιταλισμός θα γίνεται όλο και πιο βάρβαρος, όλο και πιο αποκρουστικός. Δεν το λέμε εμείς, το αποκάλυψαν οι ίδιοι άθελά τους, σε μελέτη ερευνητών του Facebook και άλλων «ευαγών» ιδρυμάτων, που δημοσιεύτηκε πριν από λίγες μέρες, σχετικά με το πείραμα μαζικού επηρεασμού της ψυχολογίας 689.003 χρηστών του μεγαλύτερου κοινωνικού δικτύου, που πραγματοποιήθηκε το 2012, φυσικά εν αγνοία των πειραματόζωων.

Να τι γράφουν οι ίδιοι οι ερευνητές: «Σε πείραμα με ανθρώπους που χρησιμοποιούν το Facebook, ελέγξαμε αν μπορεί να υπάρξει συναισθηματική μόλυνση χωρίς (άμεση) διαπροσωπική αλληλεπίδραση μεταξύ ατόμων, μειώνοντας την ποσότητα συναισθηματικού περιεχομένου στις Ενημερώσεις (News Feed). Οταν μειώθηκαν οι θετικές εκφράσεις, οι άνθρωποι παρήγαγαν λιγότερες θετικές αναρτήσεις (posts) και περισσότερες αρνητικές. Οταν μειώθηκαν οι αρνητικές εκφράσεις, εμφανίστηκε το αντίθετο μοτίβο. Αυτά τα αποτελέσματα δείχνουν ότι τα συναισθήματα που εκφράζουν άλλοι στο Facebook επηρεάζουν τα συναισθήματά μας, αποτελώντας πειραματική απόδειξη μαζικής κλίμακας μόλυνσης μέσω κοινωνικών δικτύων».

Φιλτράρισμα και χειραγώγηση

Οι πειραματιστές δεν κρύβουν λόγια, αποκαλύπτοντας κάτι πολύ ενδιαφέρον για όσους χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα: Η επικοινωνία μεταξύ τους φιλτράρεται, διαμεσολαβείται, δεν είναι ελεύθερη, λογοκρίνεται στο όνομα της οικονομίας πραγμάτων. Δεν αναφερόμαστε στις δυνατότητες που δίνει το Facebook στο χρήστη να προσαρμόσει τι θέλει να εμφανίζεται στις Ενημερώσεις και τι όχι. Να τι γράφουν στη μελέτη τους: «Στο Facebook, οι άνθρωποι συχνά εκφράζουν συναισθήματα, που μετά βλέπουν οι φίλοι τους μέσω του προϊόντος Ενημερώσεις (News Feed) του Facebook. Επειδή οι φίλοι (σ.σ. των χρηστών) συχνά παράγουν πολύ περισσότερο περιεχόμενο απ’ ό,τι μπορεί να δει ένας άνθρωπος, οι Ενημερώσεις φιλτράρουν τα μηνύματα, τα δημοσιεύματα και τις δραστηριότητες που πραγματοποιούνται από φίλους. Οι Ενημερώσεις είναι ο κύριος τρόπος μέσω του οποίου καθένας βλέπει το περιεχόμενο που μοιράζονται οι φίλοι του. Ποιο περιεχόμενο φαίνεται ή παραλείπεται από τις Ενημερώσεις καθορίζεται από έναν αλγόριθμο ταξινόμησης που το Facebook διαμορφώνει και δοκιμάζει συνέχεια με σκοπό να δείχνει στους χρήστες το περιεχόμενο που θα βρουν πιο σχετικό και ενδιαφέρον».

Περιγράφοντας, με λίγα λόγια, τη σημασία του πειράματος, οι ερευνητές αποκαλύπτουν: «Αποδείχνουμε, μέσω ενός μαζικού πειράματος στο Facebook (Ν=689.003) ότι οι συναισθηματικές καταστάσεις μπορούν να μεταφερθούν σε άλλους μέσω συναισθηματικής μόλυνσης, οδηγώντας τους ανθρώπους να βιώσουν τα ίδια συναισθήματα χωρίς να το συνειδητοποιούν». Ομως, γιατί το Facebook ενδιαφέρεται να μάθει αν οι συναισθηματικές καταστάσεις μπορούν να μεταφερθούν σε άλλους μέσω συναισθηματικής μόλυνσης; Επειδή έτσι το μονοπώλιο (και οι λοιποί ενδιαφερόμενοι) μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να βιώσουν συναισθήματα, θετικά ή αρνητικά ανάλογα με τι θέλουν αυτοί που κινούν τα νήματα, χωρίς να το συνειδητοποιούν οι χειραγωγούμενοι. Μπορεί να μη μας «ψεκάζουν», αλλά αναζητούν τρόπους για να μπορούν να υποβάλλουν στο «πόπολο» συναισθήματα που θα γέρνουν την πλάστιγγα κατά κει που θέλουν.

Γενικότερο πρόβλημα

Η Σέριλ Σάντμπεργκ, πρώην διευθυντικό στέλεχος της Google και σήμερα δεύτερη τη τάξει στο Facebook του Μαρκ Ζούκερμπεργκ, μέρες μετά την αποκάλυψη και αφού ο σάλος δεν έλεγε να καταλαγιάσει, ζήτησε «συγγνώμη για την ελλιπή παρουσίαση» της έρευνας! Με άλλα λόγια, ζήτησε συγγνώμη για τον αποκαλυπτικό τρόπο που οι ερευνητές παρουσίασαν τα αποτελέσματα, για τη χρήση αποκαλυπτικών φράσεων όπως αυτές που αναφέραμε παραπάνω. Δε θέλαμε να ταράξουμε κανέναν, ήταν μέρος της συνεχούς έρευνας που κάνουν οι εταιρείες για να δοκιμάσουν νέα προϊόντα και τίποτα άλλο, είπε με θράσος.

Το πρόβλημα δεν είναι μόνο το Facebook. Πειράματα μαζικής ψυχολογίας στο διαδίκτυο πραγματοποιούνται σχεδόν εδώ και δυο δεκαετίες, από τον πρώτο καιρό που το ίντερνετ άρχισε να διαδίδεται έξω από τον ακαδημαϊκό χώρο και ο κάθε ενδιαφερόμενος κεφαλαιοκράτης ή κρατική υπηρεσία αντιλαμβάνεται ότι έχει στη διάθεσή του ένα εργαλείο για τέτοια πειράματα. Πριν από τα κοινωνικά δίκτυα, τα πειράματα πραγματοποιούνταν διασπείροντας ψεύτικες πληροφορίες και διαδόσεις μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και άλλων παλιότερων διαδικτυακών τεχνολογιών (η τέτοια χρήση των e-mail συνεχίζεται). Η διαφορά είναι ότι με την τεχνική που μελέτησαν οι ερευνητές του Facebook η ψυχολογική επίδραση μπορεί να γίνει πιο συγκαλυμμένα και να έχει μεγαλύτερη χρονική διάρκεια, εξασφαλίζοντας αποτέλεσμα πέρα από το στιγμιαίο, αν δηλαδή θα «χάψεις» το ψεύτικο e-mail και θα το στείλεις με τη σειρά σου σε φίλους και γνωστούς. Ισως οι ανησυχίες που εξέφρασαν ορισμένοι για ενδεχόμενα θύματα (αυτοκτονίες) από το πείραμα του Facebook να είναι υπερβολικές, αλλά οι δυνατότητες και τα ενδεχόμενα από μία στάλα-στάλα παρέμβαση στην ψυχολογική διάθεση είναι ανοιχτά.

Ούτε είναι μόνο το Facebook που φιλτράρει κατά βούληση το περιεχόμενο, για το καλό μας. Η εικόνα του τι υπάρχει σήμερα στο διαδίκτυο, η εικόνα που δίνουν οι μηχανές αναζήτησης (εκτός αν ξέρεις πού βρίσκεται αυτό που ψάχνεις), είναι «πειραγμένη». Αν κάποιος κάνει την ίδια ακριβώς αναζήτηση μέσω Google από τον υπολογιστή του και από τους υπολογιστές γνωστών και φίλων θα πάρει από διαφορετικά έως πολύ διαφορετικά αποτελέσματα, που εξαρτώνται από το προφίλ του κάθε χρήστη, όπως το έχει αποτυπώσει η Google και από το φιλτράρισμα που κάνει γενικά το μονοπώλιο, εξαιρώντας ιστοσελίδες που κρίνει απαράδεκτες, ή μη ενδιαφέρουσες. Αυτό που βλέπουμε δεν είναι ό,τι πιο συναφές από το διαθέσιμο υλικό, αλλά από αυτό που κρίνει η Google ότι πρέπει να μας δείξει.

Ερώτημα που ζητά απάντηση

Η αποξένωση των ανθρώπων από το αντικείμενο της δουλειάς τους και από τους άλλους ανθρώπους προέρχεται από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Δεν ελαττώνεται, αντίθετα αυξάνεται με τη χρήση των κοινωνικών δικτύων. Το διαδίκτυο υπήρχε και πριν από τα «μέσα κοινωνικής δικτύωσης» και έδινε νέες δυνατότητες επικοινωνίας, άνοιγε νέους ορίζοντες. Τα κοινωνικά δίκτυα ήταν οπισθοδρόμηση, δεν ήταν πρόοδος. Αν έπαυαν να είναι προσοδοφόρα για τα μονοπώλια θα έπαυαν να υπάρχουν, το ίδιο και οι «φιλίες» του κάθε χρήστη με άλλους 150 (κατά μέσο όρο), γιατί δεν έχουν πραγματική υπόσταση. Αν τα κοινωνικά δίκτυα συνέχιζαν να υπάρχουν ως μη προσοδοφόρα, θα ήταν επειδή κρατικές ανάγκες θα έκαναν το συλλογικό καπιταλιστή να αναλάβει το κόστος λειτουργίας αυτών των «χρυσωρυχείων» πληροφοριών.

Το πρόσθετο ερώτημα που πρέπει να απαντήσουν τώρα οι χρήστες των κοινωνικών δικτύων είναι αν θέλουν να γίνουν πειραματόζωα σε ψυχολογικά πειράματα που θα τους κάνουν να νιώθουν ευχάριστα ή δυσάρεστα όχι με βάση τις δικές τους εμπειρίες και τη δική τους ψυχοσύνθεση, αλλά την κατευθυνόμενη διάθεση που θα διασπείρουν τα data centers του Facebook. Αν θέλουν να τους υποβάλουν ιδέες και αποφάσεις χωρίς οι ίδιοι να το αντιλαμβάνονται. Εχουν τη δυνατότητα να απαντήσουν «όχι».

Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγές: *ww.facebook.com, http://www.pnas.org/content/111/24/8788.full.pdf

«έντονος προβληματισμός για την κατάσταση που έχει φτάσει στο απροχώρητο»

«Έντονος προβληματισμός στους κατοίκους για την κατάσταση που έχει φτάσει στο απροχώρητο»

Τι θα έλεγε κανείς διαβάζοντας αυτή τη φράση, και πού θα πήγαινε το μυαλό του; Ποια κατάσταση έχει φτάσει στο απροχώρητο και προβληματίζει έντονα τους κατοίκους;

Μήπως ο οικονομικός μαρασμός των εργαζομένων; Η καθημερινή διακινδύνευση για πολλούς των δυνατοτήτων της επιβίωσής τους; Οι τιναγμένες στον αέρα δομές της δημόσιας υγείας και πρόνοιας;

Θα μπορούσε να μην έχει τέλος η λίστα με τις ανάλογες πιθανές «καταστάσεις που έχουν φτάσει στο απροχώρητο και προβληματίζουν έντονα τους κατοίκους». Όμως ποια είναι αυτή η κατάσταση στην πραγματικότητα;

Σύμφωνα με την μικρή είδηση πριν 2-3 μέρες στο φύλλο της τοπικής εφημερίδας του Πύργου «Πατρίς», η «κατάσταση που έχει φτάσει στο απροχώρητο και προβληματίζει έντονα τους κατοίκους» αφορά το ότι υπάρχουν αδέσποτα ζώα.

Αν αυτό αληθεύει, θα πρότεινα στους «κατοίκους που προβληματίζονται έντονα», να αφήνουν έξω, σε κάποιο σημείο που δεν ενοχλεί, τα αποφάγια τους, τα όλο και λιγότερα βέβαια αφού για τους περισσότερους είναι όλο και λιγότερο και το φαΐ τους.

***

Θα ήταν βέβαια σχετικά μικρό το κακό αν αυτή η ιεράρχηση των «καταστάσεων που έχουν φτάσει στο απροχώρητο» και το είδος του «έντονου προβληματισμού» που ταιριάζει σε τέτοιες ιεραρχήσεις, περιοριζόταν σε θέματα σαν κι αυτό, και δεν ήταν ακριβώς το είδος της ιεράρχησης και του προβληματισμού με το οποίο αντιμετωπίζονται τα κοινωνικά προβλήματα στο σύνολό τους και το οποίο είδος ιεράρχησης και προβληματισμού αναγορεύεται σε «κοινή γνώμη» από τον ενημερωτικό ιδεολογικό «βάλτο» που καθημερινά πασχίζει για τη συντήρηση μιας κοινωνικής κατάστασης που -δυστυχώς όμως- μεταβάλλεται καθημερινά από μόνη της προκαλώντας την δυσφορία και την «πτώση από τα σύννεφα» όσων επιμένουν να τα θέλουν «όπως τα βρήκανε από τους γονείς τους και τους παππούδες τους»: Η συντήρηση των πραγμάτων «όπως τα βρήκαμε», στην πραγματικότητα δεν είναι παρά συντήρηση των όρων και του τρόπου με τον οποίο τα πράγματα αλλάζουν «από μόνα τους», «αυθόρμητα», πέρα από κάθε πρόβλεψη και κάθε σχέδιο που θα αποσκοπούσε στο να ικανοποιούνται οι ανάγκες των ανθρώπων, του λαού, των εργαζομένων, των επόμενων γενεών, της κοινωνίας και της φύσης.

Κι όταν αυτή η αλλαγή εμφανίζεται σαν τερατογένεση με τα κάθε φορά οριστικά της χαρακτηριστικά, τότε η «κοινή γνώμη» που για πολλά χρόνια πάσχιζε να μην αλλάξει τίποτα, να μείνουν όλα όπως είναι, όπως τα βρήκαμε, όπως τα ξέρουμε, απλώς βρίσκεται αντιμέτωπη με τα έργα της.

Όπως τα βρήκαμε, μα δεν υπάρχουν πια…

***

Μια ακόμα μέθοδος που χρησιμοποιεί ο βάλτος της τοπικής ενημέρωσης, που είναι βάλτος και εξαιτίας αυτής της μεθόδου που την χρησιμοποιεί για την εξυπηρέτηση της «συντηρητικής» αποστολής του, είναι η καλλιέργεια της εντύπωσης ότι τα σύνορα του κόσμου συμπίπτουν με τα τοπικά σύνορα της πόλης ή του νομού.

 Το χαρακτηριστικό αυτό, βέβαια, βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με την αυθόρμητη ιδεολογία των μικροϊδιοκτητών που επί γενεές τρέφονται με την αυταπάτη ότι αποτελούν τον «εθνικό κορμό» της χώρας και ότι η θέλησή τους ταυτίζεται με την «εθνική θέληση»: Για τον φτωχό αγρότη και τον μαγαζάτορα τα όρια του κόσμου ταυτίζονται με τα όρια του χωραφιού του ή με την πόρτα του μαγαζιού του. Τι πιο φυσικό, λοιπόν, από το ότι η  «φωνή του», την οποία εκπροσωπούν υποτίθεται τα τοπικά μμε και η τοπική διοίκηση, του επιστρέφει αθροιστικά σαν ηχώ με τη μορφή του κόσμου που τελειώνει στα σύνορα του Πύργου ή έστω της Ηλείας.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: Η Πελοπόννησος εδώ και χρόνια, πριν ακόμα κι από την «κρίση» – αντίθετα μάλιστα: σαν αποκορύφωση της ίδιας της «ανάπτυξης», δεν διαθέτει σιδηροδρομική σύνδεση. Αυτό βέβαια δεν συνέβη «απότομα». Η διακοπή της λειτουργίας του τρένου, της σιδηροδρομικής συγκοινωνίας με την Πάτρα και την Αθήνα συζητιόταν για καιρό, και από καιρό είχε «ανακοινωθεί» η κατάργηση «μερικών» σιδηροδρομικών σταθμών που αποδείχτηκε βέβαια κατάργηση όλων των σιδηροδρομικών σταθμών. Πώς μπορεί όμως να κατανοηθεί το γεγονός, ότι τη στιγμή που καταργούνταν το τρένο σε όλη τη δυτική Πελοπόννησο, κάποιοι δήμαρχοι και δήμοι του κάμπου, διατύπωναν το αίτημα ο «δικός τους» σταθμός να μην καταργηθεί;

Θα μπορούσε να πει κανείς: «πάλι καλά»! Απέναντι σε τοπικές αρχές που ούτε καν για το «δικό τους» σταθμό δεν ενδιαφέρθηκαν, αποτελεί όαση το γεγονός ότι σε έναν δήμο ή σε ένα χωριό κάποιοι ζήτησαν, έστω, να διατηρηθεί ο σταθμός ο «δικός τους». Έλα όμως που κανείς σταθμός δεν σώζεται όταν καταργείται ολόκληρο το τρένο…  Και έλα όμως, επίσης, που, μια που τα πράγματα πρέπει να μένουν «όπως τα βρήκαμε», δεν είναι και λίγα, και το κυριότερο δεν είναι αμελητέα ποσότητα σαν «κοινή γνώμη» τα συμφέροντα που στο τρένο δεν βλέπουν παρά έναν «ανταγωνιστή», ή που (ουδέν κακόν αμιγές καλού!) για να ζωντανέψουν τη σερμαγιά τους (ίδια ή δανεική) προσβλέπουν   στην «αξιοποίηση» των κτισμάτων που άφησε πίσω του, σαν κουφάρια, η κατάργηση του τρένου…

***

Η «κατάσταση που έχει φτάσει στο απροχώρητο προβληματίζοντας έντονα τους κατοίκους» ήταν μια απλή αφορμή για όλες τις παραπάνω σκέψεις. Όπως αφορμή για τα προηγούμενα και τα επόμενα προσφέρουν δυο ακόμα δείγματα της πάγιας «επικαιρότητας» της περιοχής, δείγματα μιας ακόμα «κατάστασης που έχει φτάσει στο απροχώρητο και προβληματίζει έντονα τους κατοίκους», σε βαθμό μάλιστα που από αυτόν τον «έντονο προβληματισμό» να βγαίνει και το συμπέρασμα ότι «κάτι πρέπει να γίνει»! «Κάτι»! Να γίνει «κάτι» υπό τον όρο ότι όλα τα άλλα θα μείνουν ως έχουν, υπό τον όρο ότι κατά τα άλλα δε θα γίνει τίποτα! Πέραν αυτού κανένας «προβληματισμός» για τον μύλο στον οποίο κουβαλά νερό αυτό το αόριστο «κάτι», για τις συγκεκριμένες και πραγματικές συνθήκες που υποθάλπει με την δήθεν αοριστία του.  Και πέρα από αυτό το δήθεν αόριστο «κάτι», ουδέν…

…Διαβάζουμε λοιπόν στο σάιτ της τοπικής εφημερίδας «Η Πρωινή», την δυσάρεστη είδηση για τον τραυματισμό ενός 25χρονου στη διάρκεια συμπλοκής μεταξύ Ρομά σε γειτονιά του Πύργου. Οι κάτοικοι στην γειτονιά που συνέβη το επεισόδιο είναι λέει ανάστατοι και ανέφεραν πως «δεν πάει άλλο αυτή η κατάσταση» καθώς είναι «συχνά φαινόμενα» οι εντάσεις και οι διαπληκτισμοί μεταξύ Ρομά, όπως αυτή η συμπλοκή που σύμφωνα με πληροφορίες έγινε «μεταξύ δύο αδερφών που έμεναν σε κοντινά σπίτια στην περιοχή του Επαρχείου, για οικογενειακές διαφορές»…

…Διαβάζουμε την ίδια μέρα στο ίδιο σάιτ και το ρεπορτάζ «με θέμα την επαιτεία από ανήλικους τσιγγάνους στα φανάρια της Φιλοθέης» και με τίτλο: «Κάτι πρέπει να γίνει».

*

Δεν υπάρχει εδώ η παραμικρή πρόθεση αμφισβήτησης των γεγονότων όπως περιγράφονται στην είδηση για τη συμπλοκή και τον τραυματισμό του 25χρονου και στο ρεπορτάζ για την επαιτεία των τσιγγανόπουλων (ακόμα κι αν στο δεύτερο παραλείπονται όσα θα μπορούσαν να αφορούν τις περιπτώσεις που ορισμένα από τα περιγραφόμενα προκαλούνται και από «επιδείξεις ανωτερότητας» -για να εκφραστούμε «κομψά»- από «καθωσπρέπει πολίτες» απέναντι στα παιδάκια που ζητιανεύουν). Θα παραμείνουμε λοιπόν «αυστηρά» στις δυο φράσεις που «συνδέουν» τα δυο ρεπορτάζ:

«Δεν πάει άλλο η κατάσταση» (είπαμε: «στο απροχώρητο!!!) και: «Κάτι πρέπει να γίνει»…

Αν τα τοπικά μμε και η «κοινή γνώμη» που τους ταιριάζει και της ταιριάζουν δεν αντιμετώπιζαν (και δεν προασπίζονταν) την «κατάσταση» σαν βάλτο από τον οποίο πού και πού πετάγεται το τέρας του Λόχνες, τρώει μερικούς ανθρώπους και ύστερα ξαναβυθίζεται στον πάτο του βάλτου και ξανακοιμάται, τότε η «κατάσταση» για την οποία θα μιλούσαν, η οποία «δεν πάει άλλο», η οποία «έχει φτάσει στο απροχώρητο», δεν θα περιοριζόταν στα ενοχλητικά γεγονότα που «όντως» συμβαίνουν. Κι αυτό το «κάτι» που «πρέπει να γίνει» δεν θα συνέπιπτε με την «αφελή» ερώτηση που τελικά προσδιορίζει την «αοριστία» του: «Πόσο, τελικά, δύσκολο είναι για την Αστυνομία να απομακρύνει σε σταθερή βάση, τους ρομά από τα φανάρια;»

Η «κατάσταση» δεν θα άρχιζε από τα «γεγονότα», από τα αποτελέσματα, αλλά από τα αίτια, τα οποία συγκαλύπτονται και διατηρούνται άθικτα πίσω από αυτού του είδους  το «απροχώρητο» και, επομένως, αυτού του είδους το «κάτι», για να παραγάγουν τα ίδια και χειρότερα αποτελέσματα στο μέλλον.  Άλλωστε και τα σημερινά γεγονότα δεν είναι παρά αποτελέσματα των αιτιών του χθες, που και χθες συγκαλύπτονταν με το χθεσινό «απροχώρητο» και το χθεσινό του «κάτι», που «έπρεπε να  γίνει» και, πραγματικά, «έγινε».

Το λιγότερο για το οποίο θα μπορούσαν να αναρωτηθούν σχετικά με την «κατάσταση» όσοι θεωρούν ότι «έχει φτάσει στο απροχώρητο», ότι «δεν πάει άλλο», είναι οι κοινωνικές συνέπειες του απλού γεγονότος ότι εδώ και καιρό έχει γίνει «θεσμός» η καθυστέρηση στην καταβολή των προνοιακών, πολυτεκνικών κλπ επιδομάτων και του απλού γεγονότος ότι ακόμα κι αν πρόκειται για καθυστέρηση «λίγων» μόνο ημερών και «λίγων» μόνο εβδομάδων, οι άνθρωποι πρέπει ακόμα και τις «λίγες» αυτές μέρες ή εβδομάδες να τραφούν.

Το «κάτι παραπάνω» που, με τη σειρά του, αφορά την «κατάσταση που δεν πάει άλλο», έχει να κάνει με την κοινωνική, οικονομική και μορφωτική καθήλωση μεγάλου μέρους των Ρομά στο κατώτερο δυνατό επίπεδο στο οποίο είναι δυνατό να καθηλωθεί ένας πληθυσμός, κι αυτό με αποκλειστική και διαχρονική ευθύνη της λεγόμενης «πολιτείας».

Αν προχθές δυο οικογένειες μαχαιρώθηκαν γιατί είχαν οικογενειακές διαφορές, ο λόγος για τον οποίο οι οικογένειες (και όχι μόνο των Ρομά) μπορεί να φτάνουν να μαχαιρώνονται όταν έχουν οικογενειακές διαφορές, σχετίζεται απόλυτα με το μορφωτικό κενό που δεν παύουν να το αυξάνουν (όχι μόνο για τους Ρομά) οι ταξικοί φραγμοί και το ταξικό περιεχόμενο στην παιδεία (ταξικοί φραγμοί και περιεχόμενο που στην περίπτωση των Ρομά αποκτούν και φυλετικά χαρακτηριστικά), όπως το αυξάνει κι η τηλεοπτική και ψηφιακή μαζική κουλτούρα της βίας, της τσόντας, της πρέζας και της «προστασίας».

Αν προχθές ένας οδηγός ενοχλήθηκε από τα παιδάκια που ζητιανεύουν στα φανάρια και από την «ανάρμοστη» συμπεριφορά τους, ο λόγος είναι ότι τα παιδάκια αυτά δεν έχουν άλλον τρόπο να τραφούνε… Ο λόγος είναι ότι -σε συνθήκες όπου ακόμα και οι παραδοσιακοί τρόποι βιοπορισμού των Τσιγγάνων έχουν εξαλειφθεί όπως έχει εξαλειφθεί σχεδόν κάθε παραδοσιακός τρόπος που «βρήκαμε από τους γονείς μας» είτε είμαστε γύφτοι είτε είμαστε μπαλαμοί- ο μοναδικός υπαρκτός στην πραγματικότητα τρόπος βιοπορισμού της κοινωνίας, δηλαδή η εργασία, δεν είναι αποστερημένος μόνο για τους Τσιγγάνους αλλά για 1,5 εκατομμύριο ανέργους – και ακόμα κι αν «αύριο» η εργασία γινόταν αυτονόητη συνθήκη ζωής και βιοπορισμού για όλους θα έπαιρνε χρόνο τουλάχιστον μιας γενιάς για να προσαρμοστούν (μέσα από την ίδια την εμπειρία της ζωής τους όπως και μέσα από τη παιδεία) σε αυτή την αποκατεστημένη κοινωνική συνθήκη όλοι, και όχι μόνο οι Ρομά… Ο λόγος είναι ότι σε συνθήκες όπου μέσα σε αυτήν την κοινωνία ο καθένας είναι πεταμένος στην όποια «μοίρα» του που βρέθηκε γεννημένος μαζί της, η κοινωνική και οικονομική καθήλωση, το φάσμα της εξαθλίωσης, δεν αφορά μόνο τους Ρομά αλλά τον οποιοδήποτε κλείνει για πάντα το μαγαζί του, χάνει άγνωστο για πόσο καιρό τη δουλειά του, ή του τυχαίνει κάτι το αναπάντεχο ακόμα κι αν έχει το μαγαζί του και τη δουλειά του…  Ο λόγος είναι ότι το αστικό κράτος, το οποίο διαχειρίζεται τις κοινωνικές υποθέσεις, δε δίνει δεκάρα για κανενός την ανθρώπινη ζωή, είτε είναι η ζωή του «λαϊκού» είτε είναι η ζωή του Τσιγγάνου, είτε είναι η ζωή του μετανάστη και του πρόσφυγα – έχοντας του καθενός τη ζωή είτε για υλικό κατανάλωσης στη μηχανή της κερδοφορίας των μονοπωλητών της κοινωνικής παραγωγικής δραστηριότητας είτε για υλικό ανακύκλωσης στον κάδο απορριμμάτων της  κοινωνικής εξαθλίωσης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ένας οδηγός  ενοχλήθηκε από τα παιδάκια που ζητιανεύουν στα φανάρια και από την «ανάρμοστη» συμπεριφορά τους.

Όμως αυτή η κατάσταση όχι απλώς «πάει κι άλλο», όχι απλώς δεν υπάρχει «απροχώρητο», αλλά θα «προχωρήσει» και θα «πάει» μέχρι εκεί που πολλοί δεν μπορούν ούτε να φανταστούν, αν ο λαός, οι εργαζόμενοι και οι άνεργοι, οι προλετάριοι και οι μικροπαραγωγοί, η νεολαία κι οι γυναίκες δεν γυρίσουν την πλάτη σε αυτά, τα ανύπαρκτα πια, που «βρήκαμε από τους παππούδες μας» και δεν ενώσουν τις δυνάμεις τους για να κυριαρχήσουν οι ίδιοι στα μέσα της κοινωνικής τους δραστηριότητας και στον κοινωνικό της καρπό.

*

Έγραφα πριν 5 μέρες σε άλλη ιστοσελίδα: Οι ανασφαλείς γυρεύουν ασφάλεια. Οι ανασφάλιστοι γυρεύουν ασφάλιση. Πιο εύκολο όμως το να κραυγάζουν οι ανασφαλείς ζητώντας ασφάλεια και αστυνομία, παρά να ξεσηκωθούν οι ανασφάλιστοι ζητώντας ασφάλιση και υγειονομία (για να χρησιμοποιήσω τη λέξη με εμφανώς διαφορετική έννοια από την εκχυδαϊσμένη του καθημερινού λόγου: έλεγχοι για μύγες στη σαλάτα, απαγόρευση του καπνίσματος κλπ κλπ).

Η «εμφανώς διαφορετική έννοια» έχει να κάνει με την εγκαθίδρυση εκείνων των κοινωνικών – οικονομικών σχέσεων, που θα έχουν σαν αποτέλεσμα υγιείς -και όχι αρρωστημένες σε κάθε τους κύτταρο, όπως οι σημερινές- σχέσεις ανάμεσα στα άτομα, ανάμεσα στα άτομα και τον ανθρώπινο πολιτισμό, ανάμεσα στον ανθρώπινο πολιτισμό και τη φύση.

Ο ενοχλημένος οδηγός και ο προβληματισμένος τοπικός τύπος, εναποθέτουν τις ελπίδες τους στην αστυνομία (υποθέτω και στη «δικαιοσύνη»), που σαν εκπρόσωποι του ίδιου κράτους που είναι υπαίτιο για τις πληγές της κοινωνίας, καλούνται στο τέλος της μαθηματικής σχέσης ανάμεσα στο αίτιο και το αποτέλεσμα, να «κόψουν» τα μέλη του σώματος που έχουν πια ματώσει από αυτές τις πληγές.

Δεν ξέρω πόσοι ακριβώς είναι οι αστυνομικοί που εργάζονται στην Αστυνομική Διεύθυνση Ηλείας. Ας πούμε, ενδεικτικά, ότι είναι «300». Ξέρω όμως ότι πριν δυο-τρία χρόνια (και αποκλείεται η κατάσταση να είναι καλύτερη σήμερα) η «καλλικρατική» νομαρχία Ηλείας διέθετε συνολικά τρεις (3) κοινωνικούς λειτουργούς.

Δεν αμφιβάλλω ότι τα πράγματα τα «βρήκαμε έτσι από τους παππούδες μας». Απλά, αν τα πράγματα και οι αριθμοί αντιστρέφονταν και η Ηλεία διέθετε όχι 3 αλλά 300 κοινωνικούς λειτουργούς, οι οποίοι με τη σειρά τους διέθεταν τις αρμοδιότητες, τα μέσα και τις εξουσίες που κατ’ αναλογία διαθέτει σήμερα η αστυνομία, τότε (έστω και με μια δόση υπερβολής) θα ήταν ουσιαστικά  αρκετοί για όλη την Ηλεία 3 αστυνομικοί ακόμα κι αν διέθεταν τις ουσιαστικά ανύπαρκτες αρμοδιότητες, μέσα και εξουσίες που διαθέτουν σήμερα οι κοινωνικοί λειτουργοί.

Όμως κάτι τέτοιο απαιτεί, και το απαιτεί επειγόντως, την αντιστροφή όλης της κοινωνικής πραγματικότητας, όλης της κοινωνικής «αριθμητικής».

Ώστε τα τσιγγανόπουλα που ενόχλησαν τον οδηγό στα φανάρια, να μπορέσουν να γνωρίσουν και έξω από τις φυλακές ανηλίκων τι είναι η εργασία, και τι άλλο μπορεί να είναι ο καρπός της εργασίας, η αμοιβή της, εκτός από μια μέρα ελευθερίας για κάθε δυο μέρες φυλάκισης.

η «λερναία ύδρα» της καθημερινής, βουβής, σιωπηρής βίας

Η βία που περιέχεται στα κύτταρα αυτών καθαυτών των εκμεταλλευτικών σχέσεων, αυτή η βία που δίνει το σχήμα της σε κάθε κλάσμα της μονάδας του χρόνου σ’ όλη τη διάρκεια της εργάσιμης μέρας – εκεί δηλαδή όπου οι εκμεταλλευτικές σχέσεις πραγματώνονται άμεσα κι αποκτούν υλική υπόσταση στην καθημερινή δραστηριότητα των εργαζομένων, αυτή η βουβή βία που εκδηλώνεται σαν συστατικό της καθημερινής ζωής προτού ακόμα παρουσιαστεί η ανάγκη της διασφάλισής της από οποιαδήποτε άλλη μορφή βίας (αστυνομικές επεμβάσεις, δικαστικές διώξεις, τρομοκρατικούς μηχανισμούς κλπ) η οποία θα εμφανιζόταν σαν διατάραξη της κανονικότητας των καθημερινών σχέσεων, αυτή λοιπόν η βία αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα γύρω από τον οποίο σχηματίζονται κι οικοδομούνται οι καταπιεστικές σχέσεις σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής ακόμα και στα επίπεδα εκείνα που φαίνονται εντελώς απομακρυσμένα από τον πυρήνα τους που βρίσκεται στο κέντρο των εκμεταλλευτικών παραγωγικών σχέσεων.

Πρόκειται για τη βία που εξαναγκάζει τους εργάτες σε υποταγή στο αφεντικό, που εξαναγκάζει τους εργαζόμενους στην εκχώρηση του παραγωγικού χρόνου τους και του παραγωγικού του αποτελέσματος στον προσωποποιημένο αντιπρόσωπο του κεφαλαίου, τον εργοδότη, τον κεφαλαιοκράτη, για τη βία που στηρίζεται στην αποστέρηση της εργατικής τάξης από τους όρους παραγωγής των μέσων της ύπαρξής της και τη συγκέντρωση αυτών των υλικών παραγωγικών όρων στην τάξη των κεφαλαιοκρατών, για τη βία που συνακόλουθα ασκείται με την «φυσική» απειλή της εξαθλίωσης και της πείνας  στην περίπτωση της απόλυσης και της ανεργίας, για τη βία που μπροστά σε αυτή την απειλή «αυθόρμητα» εξαναγκάζει τους εργαζόμενους στην αλλοτρίωση ολόκληρης ουσιαστικά της δραστηριότητάς τους και στην απαλλοτρίωση αυτής της συνολικής δραστηριότητας από το κεφάλαιο και την τάξη τον κεφαλαιοκρατών που το «προσωποποιεί».

Γύρω από τον πυρήνα αυτής της «βουβής», αυτής της «άγραφης» βίας, γύρω από αυτή την «σιωπηρή» κεντρική καταπιεστική σχέση χτίζεται το καταπιεστικό πλέγμα που αγκαλιάζει το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων, είτε αυτές αφορούν λ.χ. την πολιτκή ζωή είτε τη θρησκεία και την πνευματική ζωή γενικά είτε αφορούν τις σχέσεις της εκπαίδευσης είτε αφορούν την πολιτιστική ζωή, την «κουλτούρα», είτε αφορούν την οικογενιακή ζωή, τις σχέσεις ανάμεσα σε γονείς και παιδιά και στους γονείς μεταξύ τους, είτε αφορούν τις προσωπικές σχέσεις, τη φιλία, τον έρωτα.

Το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων διαποτίζεται από τα συστατικά των σχέσεων καταπίεσης ανάμεσα στην «άρχουσα» και την «αρχόμενη» κοινωνική τάξη, δηλαδή των καταπιεστικών σχέσεων ανάμεσα στην τάξη των εκμεταλλευτών και στην τάξη των εργαζόμενων, και ταυτόχρονα διαποτίζεται από τα συστατικά των όρων ανταγωνισμού που κάτω από το καθεστώς της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης διέπουν τις «αυθόρμητες» σχέσεις που αναπτύσσονται στο εσωτερικό και των δυο τάξεων, τόσο αυτής που καταπιέζει όσο και αυτής που καταπιέζεται.

Καταπίεση και ανταγωνισμός, αποτελούν και τα δυο τις δυο μορφές της βίας που και οι δυο συνίστανται σε ένα και το αυτό: στις σχέσεις της εκμετάλλευσης. Και καθώς σε περίοδο κρίσης των εκμεταλλευτικών σχέσεων το αποτέλεσμα είναι η έξαρση των εκδηλώσεών τους, η απογύμνωση του περιεχομένου τους και η ωμότερη πραγμάτωσή τους, είναι επόμενη και συνακόλουθη η έξαρση των ίδιων αυτών εκδηλώσεων, των εκδηλώσεων της καταπίεσης και του ανταγωνισμού σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες το να υψώνει κανείς οχυρωματικά έργα εναντίον αυτών των μορφών της «σιωπηρής» βίας και «ηχηρής» κάποτε εξαχρείωσης σε όποιο πεδίο της ζωής του έχει το περιθώριο να το κατορθώνει, αποτελεί πράξη προσωπικής αντίστασης όχι δίχως προσωπικό τίμημα. Και το να αντιτάσσεται στις μορφές της κοινωνικής εξαχρείωσης και τις αιτίες από όπου πηγάζουν, το να αντιτάσσεται στις σχέσεις της καταπίεσης και του ανταγωνισμού και στις σχέσεις της εκμετάλλευσης από όπου πηγάζουν, το να αντιτάσσεται δηλαδή σε αυτά όπου το πεδίο της κοινωνικής ζωής δεν επιδέχεται τις στενά ατομικές αντιστάσεις,  το να συνενώνεται, να οργανώνεται και να δρα συλλογικά ενάντια στην πρωταρχική βία των κοινωνικών σχέσεων και στις εκδηλώσεις της, αποτελεί -εκτός από πράξη προσωπικής αντίστασης στην εξαχρείωση- όρο επιβίωσης της κοινωνίας ως κοινωνίας ανθρώπων ικανών να συνυπάρξουν σαν ισότιμοι άνθρωποι, όρο πολιτιστικής αντίστασης απέναντι στον εκβαρβαρισμό των καθημερινών σχέσεων που παράγει το σύστημα της εκμετάλλευσης, όρο γονιμοποίησης σημερινών και αυριανών κοινωνικών σχέσεων εντός των οποίων η ανθρώπινη ζωή αξίζει να είναι ανθρώπινη ζωή.

Δεν είναι δυνατόν να αντιταχθεί κανείς στην άσκηση μιας πρωταρχικής βίας χωρίς την άσκηση μιας πρωταρχικής βίας και από μέρους του: ενάντια στις σχέσεις με τις οποίες εκδηλώνεται αυτή καθαυτή η βία της εκμτάλλευσης, ακόμα και ενάντια στην πλευρά του εαυτού του την σχηματισμένη στο σχήμα το επιβεβλημένο από τις σχέσεις της εκμεταλλευτικής βίας…

…Αν τη στιγμή που η πρωταρχική εκμεταλλευτική βία υφίσταται την πρωταρχική βία της αντίστασης σε αυτήν, ενεργοποιεί για τη θωράκισή της και για το τσάκισμα όσων την αμφισβητούν τους μηχανισμούς μιας «δευτερογενούς» κοινωνικής βίας (αστυνομία, δικαστήρια, φυλακές, παρακράτος κλπ), τότε πάνω στην πρωτογενή βία που διαποτίζει με το περιεχόμενό της κάθε μορφή της κοινωνικής ζωής  απλώς προστίθεται κι ένα δευτερογενές επίπεδο καθημερινής βίας, πάνω στο πρωτογενές επίπεδο της «αυθόρμητης» εξαχρείωσης προστίθεται κι ένα επίπεδο κοινωνικής εξαχρείωσης «δευτερογενές».

Είναι στου καθενός την προσωπική ζωή πολλαπλός ο φλοιός των καταπιεστικών σχέσεων, πολλαπλός ο φλοιός της σιωπηρά ασκούμενης καθημερινής κοινωνικής βίας, πολλαπλός και πυκνός αυτός ο φλοιός που κρύβει από την προσωπική θέα του καθενός τον πυρήνα από τον οποίο πηγάζει και αναπτύσσεται. Όμως ο αγώνας της εργατικής τάξης, των εργαζομένων, του λαού και της νεολαίας, για την οικονομική και κοινωνική της απελευθέρωση είναι ο μοναδικός δρόμος για την κατάργηση της καθημερινής βίας, της καταπίεσης και του ανταγωνισμού ανάμεσα στους ανθρώπους, ο μοναδικός δρόμος για την κατάργηση της βίας μέχρι και τον εκμεταλλευτικό της πυρήνα.

ΥΓ μια «ιστορική τεκμηρίωση» των παραπάνω ιδεαλιστικών νοητικών σχημάτων εδώ κι εδώ.

σχολαστικές ασκήσεις με την “εξουσία” (2)

Έγραφα εκεί κάποιες σκέψεις για την έννοια της εξουσίας:

*ως μορφή «εξ-άντλησης» από την («αφηρημένη» κοινωνική, την καθορισμένη ταξική και την συγκεκριμένη ατομική)  ανθρώπινη ύπαρξη της ουσίας της

*ως μορφή αλλοτριωτικής ιδιοποίησης αυτής της ουσίας από το κοινωνικο-ιστορικό σώμα που εξουσιάζει την ανθρώπινη ύπαρξη

*ως μορφή επιβολής πάνω στην ανθρωπινη ύπαρξη των όρων νομιμοποίησης, καθαγιασμού και διαιώνισης της εξουσίας και μάλιστα ως όρων που η ανθρώπινη ύπαρξη οφείλει να τους οικειοποιηθεί σαν να πρόκειται για την ίδια τη «φυσική» ουσία της

*ως μορφή τέλος διαρκούς ιστορικής, κοινωνικής και ψυχικής διχοτόμησης της ανθρώπινης ύπαρξης ανάμεσα σε αυτήν την, ταυτόσημη και παράγωγη των σχέσεων εξουσίας, φενακισμένη ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, από την μιά, και , από την αλλη, στην (απαγορευμένη) ουσία της που την ακολουθεί στην όλη ιστορική της διαδρομή σαν διαρκής εναλλακτική δυνατότητα, σαν παράληλη υποθετική ζωή «αν» τα πράγματα δεν ήταν έτσι αλλά αλλιώς, σαν συνεχής πρόκληση για μια βιωτική στάση ως-αν-να μην υφίστανται σχέσεις εξουσίας, ως διαρκής πρόκληση επαναστατικής ανατροπής και εξάλειψης αυτών των πραγματικών σχέσεων…

Αυτά συνιστούσαν το κεντρικό περιεχόμενο (εν μέρει και την αθέατη βάση) των σκέψεων που προσπάθησα να αναπτύξω σ’ εκείνη την ανάρτηση, εκμεταλλευόμενος ένα λεκτικό «πλεονέκτημα» που λείπει από τις πιο «θετικές» παρεμφερείς λεκτικές εκδοχές της έννοιας, όπως η ισχύς, το κύρος, η κυριαρχία κά. Όπως επίσης, αθέατο υπόβαθρο των ίδιων σκέψεων αποτελούν και τα λόγια από το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος»: «Η ιστορία όλων των ως τώρα κοινωνιών είναι ιστορία ταξικών αγώνων.  Ελεύθερος και δούλος, πατρίκιος και πληβείος, βαρόνος και δουλοπάροικος, μάστορας και κάλφας, με μια λέξη, καταπιεστής και καταπιεζομενος, βρίσκονταν σε […]»

Γίνεται ανάμεσα στ’ άλλα σ’ εκείνη την ανάρτηση λόγος, για την ανθρώπινη συνείδηση, η οποία σε συνθήκες όπου ύπαρξη και ουσία δεν έχουν ακόμα αποσπαστεί η μια από την άλλη, «είναι ακόμα ελεύθερη να καθορίζεται (και ελεύθερη ακριβώς επειδή καθορίζεται) από την άμεση εμπειρία των αισθήσεων και την λογική νοητική επεξεργασία των εμπειρικών δεδομένων και των συνδυασμών τους (…)» των συσσωρευόμενων από γενιά σε γενιά, βρίσκω εδώ την ευκαιρία να προσθέσω.

Γύρω από αυτή την ελευθερία, που βρισκεται μόνιμα στο στόχαστρο όλων των παραλλαγών της εξουσιαστικής (με την κυριολεκτική, «ολική» έννοια της λέξης, κι όχι με την έννοια που σηματοδοτεί έναν βασικό πολιτικό όρο της ίδιας της άρνησής της)  ιδεολογίας και πρακτικής, κινείται θεματολογικά  αυτή εδώ η ανάρτηση.

Η συνείδηση που αρνείται τους όρους της αλλοτρίωσής της, τους οποίους επιβάλλουν οι σχέσεις της εξουσίας, είναι υποχρεωμένη (αναγκασμένη φυσικά) να αναζητά και να ανακαλύπτει την αλήθεια των πραγμάτων και των μεταξύ τους σχέσεων, που στο κέντρο όλων τους βρίσκονται ακριβώς οι υλικοί, πραγματικοί όροι του εξαναγκασμού της στην αλλοτρίωση, από τους οποίους όρους ταυτόχρονα συνάγονται και οι όροι του ιστορικού τους ξεπεράσματος, της εξάλειψής τους.  Η δυνατότητα κι η επιμονή της συνείδησης να εκπληρώνει αυτή την καταστατική της υποχρέωση,   συνιστούν την ελευθερία της.

Η υποταγμένη στους όρους της αλλοτρίωσής της συνείδηση είναι υποχρεωμένη -και επιβεβαιώνει με αυτόν τον τρόπο την υποταγή της- να αποστρέφεται ακριβώς το γνωστικό πεδίο των όρων που την αλλοτριώνουν (και μαζί των όρων της εξάλειψής τους), να αποστρέφεται δηλαδή το κέντρο γύρω από το οποίο διαρθρώνονται και αναπτύσσονται όλες οι σχέσεις πραγμάτων εντός των οποίων η ίδια αυτή συνείδηση υπάρχει, όλες οι σχέσεις -με άλλα λόγια- οι οποίες αυτήν την ίδια την αποτελούν. Και, αντίστροφα, για να το πετύχει αυτό, πρέπει να αποδέχεται ως αληθινή μια  διάρθρωση του συνόλου αυτών των σχέσεων (και του εαυτού της) τέτοια που στο τέρμα της λογικής τους διαδοχής να παρακάμπτεται ο πυρήνας τους τον οποίο οφείλει να αποστρέφεται.

Μια τέτοια «διάρθρωση σχέσεων», που μπορει να γίνει δεκτή ως αληθινή υπηρετώντας αυτή την «παράκαμψη», μπορεί να είναι λόγου χάρη και εκείνη που μέσα από διάφορες μορφές καταλήγει στο τελικό συμπέρασμα πως δεν υφίσταται καν αλήθεια (άσχετα που και αυτού του είδους η διάρθρωση κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή να ανατραπεί, ως προς την σκοπιμότητά της, εξαιτίας του αναπόδραστου γεγονότος, ότι μές στην αχανή κόσμο των μη-αληθινών φαινομένων έχει ξεχωριστή θέση μια επίμονα καθορισμένη μορφή εμφάνισης της μη-αλήθειας που απαιτεί μια επίσης εντελώς καθορισμένη ψευδή δραστηριότητα για την εξάλειψη της δυσάρεστης ψευδούς πραγματικότητας που συνιστά).

Στον αντίποδά της  παραπάνω «διάρθρωσης» (άσχετα αν μπορεί να ανακαλυφθεί κι ένα σημείο τομής τους) ο φασισμός, εφόσον μιλάμε για τους εξουσιαζόμενους που οφείλουν οικειοποιούμενοι το ιδεολογικό του σύστημα να παρακάμψουν (και να αντιστρέψουν) τους όρους της αλλοτρίωσής τους. Αντίθετα, για τους εξουσιαστές ο φασισμός αποτελεί μορφή επιβεβαίωσης της δικής τους αλλοτρίωσης μέσω -ίσα ίσα- της σε βαθμό «θεοποίησης»  αναγνώρισης των σχέσεων και όρων εξουσίας και αλλοτρίωσης του ανθρώπου και της ουσίας του γενικά, στο πλαισιο της οποίας αναγνώρισης οι ιδιοι αναλαμβάνουν τον ρόλο της μέχρι τέλους πραγμάτωσης των σχέσεων και όρων αυτών.

Κι ανάμεσα στους δυο «αντίποδες» διάφορα θρησκευτικά συστήματα, διάφορα φιλοσοφικά συστήματα του αγνωστικισμού, ο εκχυδαϊσμένος σύγχρονος «θετικισμός» για τον οποίο αλήθεια είναι ό,τι ορίζουμε ως τέτοια και μόνο έως τον βαθμό που την ορίζουμε… Κι επίσης, το ιδεολογικό σύστημα ενός γνωσιολογικού «πλουραλισμού» για τον οποίο η αλήθεια δεν ειναι «μία» αλλά «πολλές», για τον οποίο μπορούν να ισχύουν ταυτόχρονα σαν «αληθινά» όλα τα παραπάνω συστήματα, για τον οποίο «αλήθεια» μπορεί να είναι σε τελική ανάλυση η οποιαδήποτε εκτός από την μοναδική αληθινή αλήθεια που η παραδοχή της θα αναιρούσε τη βάση του ως ιδεολογικού συστήματος. Κι αν στον πυρήνα της αλήθειας γενικά βρίσκεται η «μοναδική αληθινή αλήθεια» των πραγματικών σχέσεων εξουσίασης ανθρώπων από ανθρώπους και των όρων της ιστορικής πραγματικής άρνησής τους, τότε τοσο το χειρότερο γι’ αυτην την «μοναδκή αληθινή αλήθεια»  εφοσον για χάρη της αυτός ο γνωσιολογικός «πλουραλισμός» θα όφειλε να αρνηθει τον ίδιο του τον εαυτό: Στην καλύτερη περίπτωση θα την τοποθετήσει ως μια ακόμα «αλήθεια» πλάι σε άλλες (ακόμα και πλάι στις «αλήθειες» που την αρνούνται)… Στην χειρότερη περίπτωση, θα αρνηθεί να την «νομιμοποιήσει» εφόσον η ίδια τον αναιρεί.

Μιλώντας με τους πιο απλοποιημένους δυνατούς όρους, είναι -μπορεί να είναι- γεμάτη πνευματικές «περιπέτειες» και καθορισένη από πλήθος διαφορετικών απόψεων η συνειδησιακή διαδρομή του ανθρώπου ως την ανακάλυψη και διατύπωση της σχέσης πραγμάτων που εκφράζεται αφηρημένα με την απλή αριθμητική μορφή 1+1=2. Όπως επίσης και η ενδεχόμενη αμφισβήτηση αυτής της μορφής στην επιδίωξη ανακάλυψης και διατύπωσης μιας νέας μορφής για την έκφραση καθορισμένων σχέσεων που αναιρούν την παλιά ή που απλώς δεν μπορούν να εκφραστούν από αυτήν.

Για την αντίληψη του παραπάνω (μιλώντας με γνωσιολογικούς όρους)  πλουραλισμού, όμως, δεν τίθεται θέμα γενικής αλήθειας σε σχέση με αυτή  την απλή αριθμητική μορφή, όπως δεν τίθεται τέτοιο θέμα και για την κάτω από καθορισμένος όρους καθορισμένη αναίρεσή της. Όπως δεν μπορεί επίσης να τίθεται θέμα ούτε για την διαδιακασία ανακάλυψής της ως αφηρημένης μορφής που εκφράζει μοναδικά μια ορισμένη αληθινή πραγματικότητα, ούτε και για τη διαδικασία αναίρεσής της εφόσον πρόκειται για καθορισμένους πραγματικούς όρους που εκφράζονται επίσης μοναδικά με μια νέα, επίσης καθορισμένη, μορφή. Για την παραπάνω αντίληψη στην τελική της συνέπεια, όσο αλήθεια είναι γενικά ότι 1+1=2, άλλο τόσο αλήθεια είναι ή μπορεί να είναι γενικά ότι 1+1=0, 3, 4, 5, ή 6…, ή -1, -2 κλπ. Οι «αλήθειες» εδώ μπορούν να είναι άπειρες, όσες και οι αριθμοί, και η δυνατότητα επιλογής μιας οποιασδήποτε «αλήθειας» ανάμεσα σε τόσες μπορεί να εμφανιστεί σαν εγγύηση της ελευθερίας γενικά , μόνο που από αυτήν την γενική ελευθερία εξαιρείται η μοναδική ελευθερία της ανακάλυψης  της πραγματικότητας με τον μοναδικό τρόπο που υπάρχει και της εκφραστικής της διατύπωσης με τον μοναδικό τρόπο που μπορεί να εκφραστεί ως τέτοια. Κι αν, ακόμα παραπέρα, η ίδια αυτή γνωσιολογική αντίληψη αυτού του ίδιου πλουραλισμού εμφανιστεί με την πολιτικά στρατευμένη μορφή της, τότε οι επιλογές παραμένουν μεν άπειρες, όμως πλην μίας: πλην της επιλογής 1+1=2. Αφαιρώντας από το σύνολο των άπειρων επιλογών μόνον μία και μάλιστα την συγκεριμένη (την μοναδική επιλογή για την οποία μπορεί να υπάρχει λόγος αφαίρεσής της από το σύνολο των επιλογών), οι επιλογές παραμένουν «άπειρες», η «ελευθερία» εξακολουθεί να εμφανίζεται απεριόριστη στην έκτασή της είτε από την μια είτε από την άλλη κατεύθυνση της «μοναδικής» επιλογής που έχει αφαιρεθεί: Η σύγκριση άλλωστε είναι συντριπτική, άπειρες δυνατές επιλογές έναντι μίας μόνο μη αποδεκτής…   Όμως, όπως κι αν «εμφανίζεται», πρόκειται πια για ελευθερία όχι «άπειρη» αλλά εντελώς «πεπερασμένη», εντελώς, όσο δηλαδή πεπερασμένη είναι μια ελευθερία μηδενική.

***

Από μια διαφορετική όψη, την ίδια αντίληψη εκφράζει και η προσαρμογή του βλέμματός μας πάνω στην πραγματικότητα μέσα από το πρίσμα του γνωστού υποδείγματος μιας «θεωρίας του χάους»: Το πέταγμα μιας πεταλούδας στην Κεντρική Αμερκή μπορεί να προκαλέσει μια καταιγίδα στην Ωκεανία.

«Μπορεί», πράγματι, όσο επίσης άλλο τόσο «δεν μπορεί». Αν μάλιστα διαπιστωνόταν ότι το πέταγμα μιας συγκεκριμένης πεταλούδας εδώ προκάλεσε, ή δεν προκάλεσε,  πράγματι μια καταιγίδα εκεί, η ίδια θεωρία θα έπρεπε να κατασκευάσει ένα άλλο υπόδειγμα, μια που η καθορισμένη σχέση θα συνιστούσε αναίρεση και του «χάους».

Όπως συνιστούν αναίρεση του «χάους» μια ολόκληρη σειρά από καθορισμένες σχέσεις που εξαφανίζονται από τα μάτια μας μέσα στη θεωρία του:

Η καπιταλιστική ιδιοκτησία, η ελευθερία της αγοράς και του ανταγωνισμού προκαλούν την καπιταλιστική κρίση.

Η καπιταλιστική κρίση, μες στις συνθήκες του απαραβίαστου της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας, της ελευθερίας της αγοράς και του ανταγωνισμού, προκαλεί μείωση των μισθών, των συντάξεων, των κοινωνικών δαπανών και απολύσεις.

Η μείωση των μισθών και των συντάξεων προκαλούν φτώχια, η μείωση των κοινωνικών δαπανών προκαλεί δυστυχία.

Οι απολύσεις προκαλούν νέους άνεργους πλάι στους παλιούς.

Η ανεργία προκαλεί πείνα.

Οι άνεργοι πεινάνε, τώρα πεινάνε κι αυτοί που δουλεύουνε.

Για εργαζόμενους κι άνεργους, στις καθορισμένες συνθήκες αυτής εδώ της καθορισμένης στιγμής, μοναδική διέξοδος είναι η μαχητική τους συμμετοχή στις κινητοποιήσεις της γενικής απεργίας που ξημερώνει σήμερα 26-9-2012, και σ΄όσες θ’ ακολουθήσουν, σ’ όσες οι ίδιοι πρέπει ν’ απαιτήσουν και να οργανώσουν ως την ανατροπή των αιτιών που προκαλούν τα δεινά τους, την απαξίωση και τον εξευτελισμό της ίδιας τους της ζωής.

σχολαστικές ασκήσεις με την «εξουσία»

Η λέξη εξουσία δεν υπάρχει από όσο ξέρω σε άλλη γλώσσα εκτός από την ελληνική.

Πρακτικά το νόημα, ή αλλιώς, το πρακτικό νόημα της λέξης, αποδίδεται σε άλλες γλώσσες με λέξεις που στα ελληνικά θα τις μεταφράζαμε ως «κυριαρχία», «κύρος», «ισχύς», «επιβολή» κλπ. Ως «εξουσία» μεταφράζεται πρακτικά και ο αγγλικός όρος authority (autorité, autoridad στα γαλλικά και ισπανικά), η κυριολεκτική απόδοση του οποίου στα ελληνικά (απ’ όπου και προέρχεται) θα έπρεπε ίσως να είναι «αυταρχία» , λέξη που ομως δεν έχει τύχει να την συναντήσω ενώ βέβαια υπάρχει η λέξη «αυταρχισμός» που και πάλι στις άλλες γλώσσες μεταφράζεται με διαφορετικές λέξεις που στην απόλυτη κυριολεξία τους έχουν και διαφορετικές σημασίες.

Αν θα θέλαμε να αποδόσουμε την κυριολεκτική σημασία της εξουσίας στα γερμανικά, λόγου χάρη, θα έπρεπε να «κατασκευάσουμε» μια ανύπαρκτη λέξη: Παίρνουμε την «ουσία» (Wesen) προσθέτουμε την πρόθεση – πρόθεμα «εξ» (ας θεωρήσουμε κατάλληλο το γερμανικό πρόθεμα er-) και κατασκευάζουμε την ανύπαρκτη γερμανική λέξη «Erwesen». Καλύτερα ας μην το επιχειρήσουμε, ας μείνουμε καλύτερα στην «εξουσία» και σε ό,τι αυτή θα μπορούσε να μας πει:

Μια πρώτη παρατήρηση που θα μπορούσε να κάνει κανεις, είναι ότι στην ιστορία μιας λέξης η προσθήκη ενός προθέματος (συχνά και δυο ή και περισσότερων)  έρχεται, τουλάχιστον ορισμένες φορές,  να εξυπηρετήσει ένα ιστορικά νέο περιεχόμενο, δηλαδή την μεταβολή μιας προγενέστερης σημασίας, τον «μετασχηματισμό» της σε μια νέα σημασία που αντανακλά τη μεταβολή και το μετασχηματισμό προγενέστερων ιστορικών συνθηκών και τη δημιουργία νέων.

Έτσι λοιπόν έχουμε εδώ την -ιστορικά- αρχική λέξη, σημασία και πραγματικότητα που εκφράζει: Ουσία.

Φυσικά το θέμα μας αφορά τον άνθρωπο: τη σχέση του ανθρώπου προς τον εαυτό του, τη σχέση των ανθρώπων μεταξύ τους και τη σχέση ανθρώπου – φύσης. Τον άνθρωπο λοιπόν ως κοινωνική και ατομική ύπαρξη, τον άνθρωπο ως σχέση κοινωνική και υλική και, πάνω σε αυτήν, ως σχέση κοινωνική και πνευματική. Με αυτό το τελευταίο μπορούμε να πούμε και: τον άνθρωπο ως συνείδηση του εαυτού του και του κόσμου που τον «περιβάλλει».

Από τη στιγμή που η «ουσία» μετατρέπεται σε «εξουσία», και όλοι φυσικά γνωρίζουμε τι σημαίνει «εξουσία», η λέξη έρχεται να προδώσει το τι προϋπήρχε ιστορικά, πριν δηλαδή από την πραγματικότητα που σημασιοδοτεί. Τι υπήρχε λοιπόν πριν την εξουσία; Μα η ουσία φυσικά.

Δεν θέλω να εξωραΐσω την αρχέγονη αυτή ιστορική κατάσταση του ανθρώπου (γιατί αρχεγονη πρέπει να είναι, αν κρίνουμε από την ιστορική ηλικία της λέξης «εξουσία»), την κατάσταση της ουσίας  δηλαδή, γιατί ως αρχέγονη πρέπει να συνοδευόταν κι από ένα μεγάλο φορτίο άγνοιας του ανθρώπου γύρω από τον εαυτό του (τουλάχιστον από την οικουμενική άποψη του ανθρώπου ως είδος) και γύρω από τον υλικό (γεωγραφικό) χώρο της ύπαρξής του. Και ενδεχομένως το σταδιακό ξεπέρασμα της άγνοιας αυτής, αν και αναγκαίο, αν και αναπόφευκτο, να γινόταν με οδυνηρό τρόπο, τόσο οδυνηρό ώστε κάποιες φορές το ίδιο αυτό ξεπέρασμα να ταυτιζόταν με το τέλος της εποχής της ουσίας και με την απαρχή της εποχής της εξουσίας. Αυτό τουλάχιστον μαρτυρεί η περίπτωση της ανακάλυψης των Ευρωπαίων από τους αυτόχθονες της αμερικανικής ηπείρου. Και το ίδιο, ή κάτι παρόμοιο, θα μπορούσε να πει κανείς για την ανακάλυψη της αμερικανικής ηπείρου από τους Αφρικανούς.

Έχοντας ξεκαθαρίσει λοιπόν ότι δεν τίθεται θέμα εξωραϊσμού, ότι με άλλα λόγια δεν επιτρέπουμε στην (αναπόδραστη) ιστορική νοσταλγία να παρασύρει τις ελπίδες μας προς το, ιστορικό, βάθος του χρόνου και να κρύψει από το βλέμμα μας τον ιστορικό ορίζοντα που ανοίγει το βέλος του χρόνου μπροστά μας, μπορούμε μετά από αυτήν την προϋπόθεση να ξοδέψουμε λίγο από τον ελεύθερο χρόνο μας για να αναλογιστούμε τι σήμαινε για τον άνθρωπο η κυριαρχία της ουσίας (ή η κυριαρχία του στην ουσία) και τι σήμανε ο μάλλον επώδυνος (όπως κάθε ιστορική γέννα και λοιπά) μετασχηματισμός της σε-, ή η αντικατάστασή της από την-,  εξουσία.

Ας πούμε ότι πρόκειται για μια ιστορική εποχή, όπου ο άνθρωπος δεν εξουσιάζει τον εαυτό του, που δεν εξουσιάζεται επίσης από αυτόν, αλλά που η σχέση του με τον εαυτό του, με τους άλλους ανθρώπους και με τη φύση, συνιστά την ουσία της όλης υπόθεσης καθαυτής, την ουσία της ύπαρξής του, όπου ύπαρξη και ουσία ταυτίζονται, είναι ένα και το αυτό πράγμα.

Προφανώς σε μια τέτοια εποχή και σε μια τέτοια κατάσταση  η ιδιοκτησία των υλικών μέσων ύπαρξης του ανθρώπου, των μέσων παραγωγής, δεν έχει ακόμα συγκεντρωθεί σε ένα μόνο μέρος του «κοινωνικού» ανθρώπου αποστερώντας το υπόλοιπο μέρος του από την ιδιοκτησία τους. Προφανώς επίσης (κατ’ επέκταση) δεν έχει αναπτυχθεί ακόμα οποιαδήποτε θεοκρατική ερμηνεία της ύπαρξης του κόσμου γενικά και του ανθρώπου ειδικότερα, τέτοια που να αποτελεί επίσης και θεοκρατική ερμηνεία της συγκέντρωσης της ιδιοκτησίας των υλικών μέσων ύπαρξης του ανθρώπου στο ένα μέρος και της αποστέρησής του από το άλλο. Και προφανώς (επομένως) η ανθρώπινη δραστηριότητα δεν είναι υποχρεωμένη να καθορίζεται από την υλική σχέση συγκέντρωσης – αποστέρησης της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής και την νομοθέτησή της , όπως και η ανθρώπινη συνείδηση δεν είναι υποχρεωμένη να καθορίζεται από την θεοκρατική «ερμηνεία» και στην πραγματικότητα «ηθική» καθιέρωση της ίδιας αυτής σχέσης.

Ειδικά μάλιστα αυτή η δεύτερη, η ανθρώπινη συνείδηση, είναι ακόμα ελεύθερη να καθορίζεται (και ελεύθερη ακριβώς επειδή καθορίζεται) από την άμεση εμπειρία των αισθήσεων και την λογική νοητική επεξεργασία των εμπειρικών δεδομένων και των συνδυασμών τους, ακόμα κι αν το τελικό αποτέλεσμα αυτής της επεξεργασίας εμφανίζεται εν μέρει με τη μοφή της πίστης: είτε γιατί στη βάση της αυθυπαρξίας του υλικού κόσμου ελλοχεύει το «αναίτιο» δηλαδή το λογικά «ανεξήγητο» είτε γιατί τα «ιστορικά καθορισμένα» γνωσιολογικά όρια έπρεπε να συμπληρωθούν με μια λογικά χειροπιαστή προέκτασή τους και σε αυτές τις συνθήκες αυτή η προέκταση δεν μπορούσε παρά να εμφανίζεται με όρους πίστης.

Κάποτε η ιστορική αυτή πραγματικότητα ανατρέπεται. Το γιατί και το πώς  ανατρέπεται μπορεί να το αναζητήσει κανείς σε έργα όπως η «Καταγωγή της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους», το «Αντι-Ντύρυνιγκ» του Ένγκελς, μπορεί να ανακαλύψει σχετικές αναφορές στο «Κεφάλαιο» του Μαρξ, σε βιβλία σαν την «Πρωτόγονη κομμουνιστική κοινωνία» της Λούξεμπουργκ.

Εμένα εδώ με ενδιαφέρει μόνο η λεκτική και σημασιολογική μεταβολή: Ο άνθρωπος σαν σχέση ουσίας παραμερίζεται από μια σχέση εξουσίας ανάμεσα στους ανθρώπους και σε τελική ανάλυση πάνω στον άνθρωπο. Ο κοινωνικός  άνθρωπος από ύπαρξη που επιβεβαιώνει την ουσία της και επιβεβαιώνεται σε αυτήν, διχοτομείται. Κι αυτή η διχοτόμηση του κοινωνικού ανθώπου (σε ιδιοκτήτη και ακτήμονα, πλούσιο και φτωχό, ιερατείο και πιστό, εξουσιαστή και εξουσιαζόμενο) γίνεται τρόπος ύπαρξης και του ίδιου του ατομικού ανθρώπου που από τότε μέχρι και σήμερα δεν παύει να βιώνει την κοινωνική του διχοτόμηση  σαν ατομικό υπαρξιακό δυισμό. Δεν φταίω εγώ φυσικά, αν εκεί βρίσκεται η πραγματική βάση κάθε μορφής σχιζοφρένειας, βαριάς είτε ελαφριάς , αναγνωρίσιμης είτε «καμουφλαρισμένης» μέσα στους κοινωνικά «αυτονόητους», «φυσικούς», «θεσμοποιημένους» κανόνες της ατομικής ύπαρξης με τον ίδιο τρόπο που «καμουφλάρονται», που εξαφανίζονται οι σταγόνες της βροχής που πέφτει πάνω στη θάλασσα.

Είναι μάλλον απίθανο η λέξη ουσία να χαρακτήριζε την ιστορική κατάσταση του ανθρώπου πριν την εμφάνιση της εξουσίας. Σε μια τέτοια κατάσταση, όπου η ύπαρξη κι η ουσία της ταυτίζονται, δεν υπάρχει η ανάγκη να ανακαλυφθεί καν μια λέξη που θα επιχειρεί να αποδώσει στην ύπαρξη ένα νόημα και μια σημασία ξέχωρο από την ίδια.  Το πιθανότερο είναι, ότι η απώλεια αυτής της πραγματικότητας επέφερε την ανάγκη της αναζήτησης και της ανακάλυψης του «περιεχομένου» της και της ξεχωριστής πια σημασίας του ώστε να μπορέσει να νοηματοδοτηθεί και η ίδια της η απώλεια…

…Για την περιγραφή της νέας πραγματικότητας προστέθηκε στην «ουσία» ένα πρόθεμα με χαρακτήρα «στερητικό», υποδηλωτικό της αφαίρεσης, της απάντλησης (εξ-άντλησης) ενός περιεχομένου από την ύπαρξη στην οποία ανήκει, και του καθορισμού πλέον της ίδιας αυτής (κοινωνικής) ύπαρξης από το διχοτομημένο (κοινωνικό) τμήμα της που έχει ιδιοποιηθεί αυτό το περιεχόμενο σαν κτήμα του. Κι έτσι η λεκτική «κατασκευή» της «εξ-ουσίας» υποδηλώνει κατ’ επαγωγή και το τι αυτή αντικατέστησε: την ουσία, και το πώς: εξ-αντλώντας την.

Ας πούμε ότι το ιστορικό «ξεπέρασμα» της ουσίας γέννησε την εξ-ουσία. Ας υποθέσουμε τώρα ότι εμάς δεν μας αρέσει αυτό. Τι να κάνουμε λοιπόν; Ποια νέα λέξη να βρούμε; Ποιο δεύτερο πρόθεμα να προσθέσουμε στο πρώτο μέχρι να κάνει η λέξη τον ιστορικό της κύκλο και να επιστρέψει στη ρίζα της;

Η αντί-εξ-ουσία είναι βέβαια μια στάση απέναντι σην εξ-ουσία, όμως δεν συνιστά «επιστροφή» στην ουσία, αντίθετα προϋποθέτει ως στάση αυτήν στην οποία αντιτίθεται. Όμως για να «επιστρέψει» ο άνθρωπος στην ουσία, ή καλύτερα για να την συναντήσει ξανά μπροστά του στον ιστορικό του δρόμο, θα πρέπει πρώτα (στην κοινωνική του ύπαρξη) να καταστεί αυτ-εξ-ούσιος. Είναι, όμως, δεδομένο με βαση την συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης πραγματικότητας της εποχής του αναπτυγμένου καπιταλισμού στο μονοπωλιακό – ιμπεριαλιστικό στάδιό του, ότι η τάξη των κεφαλαιοκρατών και των συμμάχων τους μπρος στον κίνδυνο απώλειας της εξ-ουσίας που κατέχει, θα σταθεί από θέσεις αντ-αυτ-εξ-ουσιακές απέναντι στο εγχείρημα των κοινωνικών τάξεων που καταπιέζονται από το εκμεταλλευτικό σύστημα να καταστούν αυτ-εξ-ούσιες καθιστώντας μαζί τους  αυτ-εξ-ούσιο τον κοινωνικό άνθρωπο, αυτ-εξ-ούσια την ανθρωπότητα συνολικά. Γι’ αυτό είναι αντικειμενικά αναγκαία η εργατική, λαϊκή εξ-ουσία σαν ιστορικό στάδιο στην πορεία επανένωσης της ανθρώπινης ύπαρξης με την ουσία της, εξαφάνισης της ουσίας μέσα στην ύπαρξη και της ύπαρξης μέσα στην ουσία.

αλλοτρίωση οικονομική ή «καταστατική»

ήλιε και θάλασσα γαλάζια

και βάθος τ’ άσωτου ουρανού

ω της αυγής κροκάτη γάζα,

γαρούφαλλα του δειλινού

λάμπετε σβήνετε μακριά μας

χωρίς να μπείτε στην καρδιά μας

 

Πριν από χρόνια σε κάποια διαδικτυακή συζήτηση, ένας συνομιλητής χαρακτήριζε ιδεολογική «εμμονή» των «αριστερών», των μαρξιστών θα διόρθωνα εγώ, το ότι στην έννοια της «αλλοτρίωσης» προσδίδουν αίτια και χαρακτηριστικά που ανάγονται στις σχέσεις της οικονομίας και της κοινωνίας, και το ότι θεωρούν ότι με την άρση αυτών των αιτίων είναι δυνατό να αρθεί και η ίδια η ανθρώπινη αλλοτρίωση.

Αντίθετα ο ίδιος θεωρούσε την αλλοτρίωση «καταστατική», όπως έλεγε, ανθρώπινη συνθήκη και, αν το ερμηνεύω σωστά, συνθήκη υπαρξιακή, συνθήκη που συνιστά μέρος της ουσίας της ανθρώπινης ύπαρξης.

Το θέμα της συζήτησης δεν ήταν μόνο αυτό, έτσι το συγκεκριμένο πέρασε κατά κάποιο τρόπο σε δεύτερη μοίρα στον όλο διάλογο, κι έμεινε –για μένα- σε εκκρεμότητα.

Στο μυαλό μου από τότε, είχε έρθει η ποιητική στροφή των μοιραίων του Βάρναλη: ήλιε και θάλασσα γαλάζια και βάθος τ’ άσωτου ουρανού / ω της αυγής κροκάτη γάζα, γαρούφαλλα του δειλινού / λάμπετε σβήνετε μακριά μας / χωρίς να μπείτε στην καρδιά μας, που μου φάνηκε πως περιγράφει με τον τρόπο της την μορφή εκείνη της αλλοτρίωσης που ο συνομιλητής μου είχε χαρακτηρίσει «καταστατική». 

Φυσικά οι λέξεις, ανάλογα με το εννοιολογικό πεδίο όπου χρησιμοποιούνται, αποκτούν διαφορετική σημασία: λόγου χάρη οι κομμουνιστές όντας φιλοσοφικά υλιστές κάποτε επαινούνται για τον ηθικό ιδεαλισμό τους, παρόμοια θα μπορούσε να μιλήσει κανένας για τον ιδεαλισμό της αστικής φιλοσοφίας και τον «σαϋλωκικό» υλισμό της αστικής κοινωνίας, κι όσο για την «αλλοτρίωση» είναι βέβαια διαφορετική η σημασία της στο πεδίο της οικονομίας και διαφορετική στο πεδίο, ας πούμε, του υπαρξισμού. Είναι όμως στην πραγματικότητα εντελώς άσχετες μεταξύ τους οι δυο αυτές διαφορετικές έννοιες στα δυο διαφορετικά πεδία όπου χρησιμοποιείται η ίδια συγκεκριμένη λέξη: αλλοτρίωση;

Για τον μαρξισμό, η αλλοτρίωση, η αποξένωση, είναι συστατικό αποτέλεσμα του τρόπου της καπιταλιστικής παραγωγής: περιγράφει πρώτα απ’ όλα την σχέση αποξένωσης  του ανθρώπου – εργάτη από το προϊόν της εργασίας του. Αυτό, το προϊόν της εργασίας, στον καπιταλισμό δεν παράγεται με σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών του παραγωγού, αλλά σαν εμπόρευμα, με σκοπό τη συσσώρευση των κερδών του κεφαλαίου.

Η δραστηριότητα του  ανθρώπου σαν παραγωγού, σαν εργάτη, με το να έχει σαν αποτέλεσμα τη συσσώρευση των κερδών του κεφαλαίου, δεν κάνει άλλο από το να συσσωρεύει απέναντι στον παραγωγό έναν εμπορευματικό κόσμο που του είναι ξένος, αλλότριος, και εχθρικός αφού η δημιουργία αυτού του κόσμου στηρίζεται στην εμπορευματοποίηση και την υποδούλωση του παραγωγού, κι αφού όσο περισσότερος από αυτόν τον εμπορευματικό κόσμο συσσωρεύεται τόσο αυξάνεται ο βαθμός της υποδούλωσης και της αποξένωσης του παραγωγού απέναντί του.

Η κοινωνία ολόκληρη, ο ίδιος ο κοινωνικός άνθρωπος, είναι έτσι κι αλλιώς το τελικό προϊόν της κοινωνικής παραγωγής, όμως εδώ αυτό το τελικό προϊόν δεν έρχεται σαν το αποτέλεσμα της συνειδητής ανθρώπινης παραγωγικής δραστηριότητας για την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών, αλλά σαν το τυχαίο όσο και αναγκαίο αποτέλεσμα της τυφλής επενέργειας των εμπορευματικών νόμων της προσφοράς και της ζήτησης με σκοπό και με όριο την κερδοφορία και τη συσσώρευση του κεφαλαίου. Για τον κόσμο του κεφαλαίου δεν είναι ο κοινωνικός άνθρωπος ο τελικός σκοπός της παραγωγής, αλλά το κέρδος κι η συσσώρευση του κεφαλαίου. Ο κοινωνικός άνθρωπος δεν έρχεται σαν το αποτέλεσμα της ανθρώπινης παραγωγικής δραστηριότητας που καταλήγει στον ίδιο τον άνθρωπο, αλλά σαν το προϊόν και το αποτέλεσμα των όρων και των σχέσεων που επιβάλει πάνω στην ανθρώπινη δραστηριότητα ο μοναδικός πραγματικός της σκοπός: η συσσώρευση του κεφαλαίου.

Η δραστηριότητα του εργάτη, πέρα από το όριο που αυτή του επιτρέπει να ζει, έχει σαν προϊόν της την συσσώρευση του κεφαλαίου και το συσσωρευμένο κεφάλαιο είναι ο κοινωνικός κόσμος που ορθώνει απέναντι του με την ίδια του την δραστηριότητα, κόσμος ξένος από αυτόν ως προς την ιδιοποίησή του και ως προς τις ανάγκες που είναι προορισμένος να ικανοποιεί. Αποτέλεσμα των όρων που επιβάλλει αυτή η συσσώρευση, είναι η κοινωνική ύπαρξη του ανθρώπου σαν ύπαρξη αποξενωμένη, αλλοτριωμένη από τον παραγωγό της: τον άνθρωπο.

***

Η αλλοτρίωση, με την «καταστατική» έννοια, για την οποία έκανε λόγο ο συνομιλητής  μου, σαν έννοια υπαρξιακή όπως την κατάλαβα, έχει κατά τη γνώμη μου σαν πραγματική βάση της την έννοια της «ετερότητας»: της ετερότητας ανάμεσα σε έναν άνθρωπο και σε έναν άλλο άνθρωπο, ανάμεσα στον άνθρωπο και τον φυσικό κόσμο. Αυτήν την πραγματική, υλική, καταστατική ετερότητα καμιά οικονομική και κοινωνική μεταβολή δεν είναι δυνατό να την καταργήσει. Όμως εδώ δε γίνεται λόγος για την ετερότητα καθαυτή, αλλά για την ετερότητα με τη μορφή της που παρουσιάζεται σαν αποξένωση, αλλοτρίωση.

Είναι επόμενο, ο κοινωνικός κόσμος να απορροφά σαν μέρος του, σαν προέκτασή του, τον κόσμο ολόκληρο, και τον άνθρωπο σαν «άλλο», και την φύση σαν διαφορετική από τον άνθρωπο και, εν μέρει, και από τα έργα του. Είναι επόμενο, αφού η σχέση του ανθρώπου με την κοινωνία είναι σχέση του ανθρώπου με τον κοινωνικό του εαυτό, η ίδια σχέση να προεκτείνεται τόσο σαν σχέση προς τον «άλλο» όσο και σαν σχέση προς τη φύση «το ανόργανο σώμα του ανθρώπου»  γενικά, σαν σχέση ξανά δηλαδή του ανθρώπου προς τον εαυτό του καθορισμένη από  τη σχέση αυτή όπως είναι πραγματικά σαν σχέση κοινωνική.

***

Μπορεί η σχέση αλλοτρίωσης ανάμεσα στον άνθρωπο και στο αποτέλεσμα της ίδιας του της δραστηριότητας, να πάρει  διαφορετική μορφή σαν σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και σε κάθε τι το αυθύπαρκτο, τον άλλο άνθρωπο ή τη φύση, μορφή διαφορετική από τη σχέση της αποξένωσης που διέπει τη σχέση του ανθρώπου προς τα ίδια του τα δικά του έργα;

Και μπορεί η φύση, σαν στοιχείο «ουδέτερο», να δράσει με την «ετερότητά» της από τον άνθρωπο διαφορετικά, από τον να τον καθιστά «μόνο» απέναντι στην σχέση του με τον δικό του κόσμο, δηλαδή «μόνο του» απέναντι στην ίδια του την υλική, κοινωνική αλλοτρίωση; 

Μπορεί, με αυτούς τους όρους, η φύση να κάνει κάτι άλλο από το να τονίζει τη σχέση του ανθρώπου με την αποξενωμένη, αλλοτριωμένη από τον ίδιο και εχθρική προς τον ίδιο κοινωνική του υπόσταση;

Ή μπορεί, με αυτούς τους όρους, η κοινωνική ζωή του ανθρώπου να μην εμφανίζεται σαν σχέση αποξένωσης από την μόνη πλευρά του πραγματικού κόσμου, που δεν υψώνεται απέναντί του σαν εχθρικό προς τον ίδιο αποτέλεσμα της ίδιας του της δραστηριότητας, δηλαδή από τη φύση σαν μακρινό κι απρόσιτο καταφύγιο από την ίδια του τη δραστηριότητα, τη στιγμή μάλιστα που η ίδια αυτή δραστηριότητα μετατρέπει ολοένα περισσότερο και το ίδιο αυτό «καταφύγιο», τη φύση, σε εμπορευματικό της αντικείμενο, σε πεδίο επένδυσης κεφαλαίου με σκοπό την μεγαλύτερή του συσσώρευση, σε πεδίο υποδούλωσης της μισθωτής εργασίας στο κεφάλαιο, σε πεδίο το οποίο η εργατική τάξη (ο άνθρωπος σαν παραγωγός του εαυτού του και του κοινωνικού κόσμου) όλο και λιγότερο μπορεί να το ιδιοποιείται κι από το οποίο όλο και πιο άμεσα, με υλικούς οικονομικούς όρους, αποξενώνεται;  

***

Χρόνια μετά από την αφετηρία αυτής της συζήτησης, έχω φτάσει στη γνώμη, ότι αυτή η υλική (και συνειδησιακή) «ετερότητα» ανάμεσα στον άνθρωπο και την (υπόλοιπη) φύση, που βρίσκεται πίσω από εκείνους τους στίχους των  μοιραίων του Βάρναλη, αποκτά διαστάσεις ολοκληρωτικής υπαρξιακής αλλοτρίωσης στη βάση της αποξένωσης του ατομικού ανθρώπου από το κοινωνικό του είναι. Και ότι η άρση των όρων της κοινωνικο-οικονομικής αποξένωσης του ανθρώπου, αντίθετα, μπορεί την ίδια αυτή ετερότητα, από γεγονός αλλοτρίωσης να την καταστήσει πρωταρχικό γεγονός και πηγή υπαρξιακής απόλαυσης.