Το τσίμπημα του αργιλέ

Ο Μάρκος Βαμβακάρης με τα τραγούδια του ύμνησε το χασίς και τον κόσμο του, τον «κόσμο της κάνναβης» αν προτιμάτε, όπως τον γνώρισε στους κλειστούς κύκλους του γύρω στη δεκαετία του 1930.

Γράφω επίτηδες «ύμνησε», για λόγους πρόκλησης, αλλά το νόημα της λέξης στην συγκεκριμένη περίπτωση βρίσκεται στον αντίποδα των κάθε είδους εξωραϊστών της κάνναβης, του χασίς, όπως τους γνωρίζουμε σήμερα: Είτε πρόκειται για πρόσωπα γοητευμένα από την αποκλειστικά προσωπική τους εμπειρία που όμως απέχει παρασάγγας από την συνολική αλήθεια, είτε πρόκειται για πρόσωπα που «κάτι άκουσαν κάτι τους είπαν» και σχημάτισαν από αυτό την «δική τους» άποψη, είτε πρόκειται για οικονομικά συμφέροντα που προσδοκούν κέρδη από διάφορες μορφές νομιμοποίησης του χασίς, είτε πρόκειται για πολιτικούς διαχειριστές των τελευταίων: Λ.χ. σαν τον Υπουργό Υγείας που (ως «Υγείας»;) εστίαζε στις «αναπτυξιακές πρωτοβουλίες και επενδύσεις» γύρω από την «φαρμακευτική κάνναβη» ή σαν τον αναπληρωτή Υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης που (ως «Αγροτικής Ανάπτυξης» κι αυτός…) ρίχνει σαν «ένα τυχαίο παράδειγμα» την ιδέα του «παραβόλου 150 ευρώ» για καλλιέργεια «ψυχαγωγικής» (sic) κάνναβης στο μπαλκόνι.

Ο Μάρκος έχει τραγουδήσει και την «ψυχαγωγική» (!!) κάνναβη, και την έχει τραγουδήσει έτσι:

Ώρες με θρέφει ο λουλάς / κι ώρες αδυνατάω / ώρες με ρίχνει σε νταλκά / κι ανθρώπου δε μιλάω

Γυρίζει ο νους μου εδώ κι εκεί / κι όλος ο λογισμός μου / κι αισθάνομαι πως μια στιγμή / θαρθεί ο θάνατός μου

Αλλά βλέπετε,  ανάμεσα στις παπαγαλίες περί «ευφορικής» και «ψυχαγωγικής» κάνναβης, πού να πιάσουν τόπο οι στίχοι του Μάρκου που ορθά-κοφτά τραγουδά: θάνατος. Δεν ξέρει ο Μάρκος. Ξέρει ο κ. υπουργός.

*

Στη λαϊκή γλώσσα τσίμπημα είναι και το δάγκωμα. Το φίδι «τσιμπάει», κι ο σκύλος μπορεί να «τσιμπήσει», το ίδιο κι ο αργιλές… Αντιγράφω από τις σελίδες 101-103 και 121 της αυτοβιογραφίας του Μάρκου Βαμβακάρη:

Λοιπόν, εκεί μια μέρα, ήτανε στην αρχή που είχανε έρθει οι πρόσφυγες, κουρασμένος από τη δουλειά, επήγα με λαχτάρα να φουμάρω μόνος μου (…) Μόλις λοιπόν πήρα τον αργιλέ στα χέρια μου να φουμάρω τράβηξα δυνατά με το καλάμι. Ένιωσα μια φοβερή ζαλάδα, κοπήκανε όλες μου οι αισθήσεις και έπεσα χάμω και εσυλλογιζόμουνα. Πώς ν’ ανέβω τώρα τον γκρεμό να φύγω; Πρέπει πάση θυσία να φύγω. Ο αργιλές με τσίμπησε. Και τσίμπημα θα πει ότι ο αργιλές σε μαστούριασε βαριά. Δεν μπόραγα να σηκωθώ. Έπρεπε να είμαι χάμω. Δεν στεκόμουν. Δεν μπόραγα. Δεν είχα δυνάμεις. Και όμως, δε θα το πιστέψει κανείς αυτό που θα σας πω. Αδύνατο εστάθηκε να ορθώσω το σώμα μου, ένιωθα σαν παράλυτος. Κι έκανα το σταυρό μου και αρχίνησα με τα τέσσερα μπουσουλώντας, και ανέβηκα όλον κείνον τον απότομο γκρεμό. Αφού από κάτω οι άλλοι μού φωνάζανε θα σκοτωθείς βρε Μάρκο, κάτσε πρώτα να σου περάσει.

Ήταν περίπου οχτώμισι εννιά η ώρα νύχτα. Και όταν ανέβηκα τον γκρεμό κι έφθασα απάνω, πάλι δεν μπορούσα όρθιος να σταθώ. Αρχίνησα πάλι με τα τέσσερα να προχωρώ στο έρημο βουνό, ώσπου έφθασα ως πίσω απ’ το νεκροταφείο, την Ανάσταση, περίπου ένα μίλι δρόμο. Φορούσα ένα καινούργιο κοστούμι μπλε. Εβρέθηκα πάλι σε μια γούβα, στην οποία να είναι και κει χασικλήδες να φουμέρνουνε. (…) Μετά με γνωρίσανε ότι είμαι μαστούρης και την έχω ψωνίσει, γιατί όταν επάθαινες τέτοιο πράγμα, λέγανε οι μάγκες την ψώνισε. Και πραγματικώς δηλαδή σαν τρελλός. Τώρα λογάριασε να σέρνομαι από κει και να φτύνω και να βγάζω σάλια, και πού να σηκώσω το κεφάλι. Όχι. Εκεί κάτω. Να μη σηκώσω το κεφάλι και κάνω εμμετό δηλαδή. Σε ελεεινή κατάσταση.

(…) Τότες λοιπόν σ’ εκείνη τη γούβα εκείνη τη βραδιά, αφού φουμάρανε αυτοί και φύγανε έμεινα μόνος. Εκοιμήθηκα στο χώμα και κατά τις δωδεκάμισι μία συνήλθα και τράβηξα για το σπίτι μου σε κακά χάλια.

(…)

Πότε πότε βέβαια, αν το χασίσι ελάχαινε και ήτανε πολύ δυνατό, όπως εκείνη τη φορά που είπαμε την ψώνισα στη Σπηλιά του Κουλού, πάθαινα και καμιά ζημιά τέτοια. Θυμάμαι άλλη μια φορά, βγήκα από έναν τεκέ, του Κυριάκου. Την εψώνισα πάλι εκεί κοντά στην Ανάσταση. Εκεί πέρα ήταν τα χωράφια με σανά φρέσκα. Εκεί πήγα και άραξα το λοιπόν πέντε έξι ώρες πάλι. Με τα ρούχα μου πήγα και έπεσα πάνω στα σανά ώσπου να συνέλθω. Εκεί που έπεσα, εκεί έμεινα. Σ’ όλη τη ζωή μου πέντε έξι φορές το ’παθα να μαστουριάσω πολύ και να παθαίνω ζημιά. Και όλο έλεγα ότι δεν θα ξαναφουμάρω, ε, γιατί φοβόμουνα. Έλεγα, να μην με πιάσει η καρδιά μου και πεθάνω ή και να τρελλαθώ. Γιατί έχουν τρελλαθεί πολλοί.

Π.χ. ο αδελφός μου ο Λεονάρδος όταν ήταν μικρός έβλεπε φαντάσματα, έλεγε αυτός ότι έβλεπε φαντάσματα. Κι από ορισμένους δρόμους που περνάγαμε εμείς, αυτός δεν πέρναγε. Και όταν έγινε δεκαεφτά χρονών παιδί, εφουμάριζε να πούμε κι αυτός πολύ μέχρι που τρελλάθηκε. Μωρέ δεν ήταν και τρελλός, γιατί τρελλός είναι εκείνος ο οποίος πατάει και στις μαγαρισιές του ακόμα. Αυτός λέγεται τρελλός. Αυτός ήτανε νευρασθενικός. Έβλεπε φαντάσματα, και κυνήγαγε, κι έκανε, και βγάλτε τους και πάρτε τους από μπρος μου, και θα με φάνε και θα με σκοτώσουν, και φώναζε κι έκανε. Ζωή άσχημη. Ο καλύτερός μου αδελφός ήτανε αυτός. Και καλύτερα που πέθανε το 43. Τι ζωή. Από το μαστούριασμα αποτρελλάθηκε αυτός.

*

Ίσως, βέβαια, να φταίει που ο Μάρκος και ο αδελφός του, ο Λεονάρδος, δεν είχανε πληρώσει το παράβολο των 150 για την «ψυχαγωγία».

Ίσως πάλι με τα παραπάνω ευαισθητοποιηθούν και οι «καινοτόμες» εταιρίες με τις «αναπτυξιακές πρωτοβουλίες και επενδύσεις» και αναγράψουν στα φυλλάδια των «σκευασμάτων» τους: «πιθανές παρενέργειες: τσίμπημα, ψώνισμα».

Ίσως επίσης τα παραπάνω προσπερνιούνται αδιάφορα, ίσως είναι αδύνατο να γίνει κατανοητό, σε όποιον δεν έχει τη σχετική εμπειρία, τι θα πει  «μόλις λοιπόν πήρα τον αργιλέ στα χέρια μου να φουμάρω τράβηξα δυνατά με το καλάμι, ένιωσα μια φοβερή ζαλάδα, κοπήκανε όλες μου οι αισθήσεις και έπεσα χάμω«, τι θα πει «ένιωθα σαν παράλυτος», τι θα πει «εφουμάριζε να πούμε κι αυτός πολύ μέχρι που τρελλάθηκε, από το μαστούριασμα αποτρελλάθηκε αυτός», τι θα πει «κι αισθάνομαι πως μια στιγμή θαρθεί ο θάνατός μου» …και ποια στιγμή. Αλλά το πρόβλημα δεν είναι ότι «είναι αδύνατο να γίνει κατανοητό». Το πρόβλημα είναι, ότι η όλη τρέχουσα ελαφριά φιλολογία περί «φαρμακευτικής» και περί «ευφορικής» ή «ψυχαγωγικής» (!) κάνναβης μονοπωλείται από τις «απόψεις» όσων αδυνατούν και όσων δεν ενδιαφέρονται να κατανοήσουν.

Και που, παρεμπιπτόντως, αδυνατώντας να κατανοήσουν, είτε ειλικρινά είτε υποκριτικά, αναζητούν – όπως ο αναπληρωτής υπουργός – αναλογίες ανάμεσα στην κάνναβη και τον καπνό ή ανάμεσα στην κάνναβη και το αλκοόλ, μόνο που (μιλώντας τουλάχιστον για τα γνωστά μας πολιτισμικά μέτρα και σταθμά) η επίδραση του καπνού και του αλκοόλ μπορεί να σταθμιστεί και ποσοτικά και ποιοτικά, ενώ της κάνναβης, του χασίς, όχι. Μπορεί κανείς να καταλάβει, να σταθμίσει, να ορίσει τη διαφορά ανάμεσα σε ένα, δύο ή τρία ποτήρια. Αλλά με μια μόνο τζούρα χασίς δεν μπορεί να «οριστεί» αν θα συμβεί κάτι και τι. Αυτό το «τι» είναι σε γενικές γραμμές αστάθμητο.

*

Ο Μάρκος περιγράφει καταστάσεις μη αναστρέψιμες, καθώς και καταστάσεις που μπορούν να αντιμετωπιστούν… Αλλά κι αυτές τις τελευταίες είναι ανίκανο να τις αντιμετωπίσει το καθεστώς του καταναλωτισμού και της εμπορευματοποίησης. Στους κλειστούς «συντεχνιακούς» κύκλους της εποχής του υπήρχε μια πρακτική επίγνωση για το πώς να φερθούν και πώς ν’ αντιμετωπίσουν τον «παράλυτο», που τον «τσίμπησε» ο αργιλές. Εκεί, όμως, όπου από τη μια μεριά βρίσκεται η εξατομικευμένη καταναλωτική μάζα κι από την άλλη μεριά η «ουσία» σαν εμπόρευμα για «χρήση», εκεί, στον υφιστάμενο καταμερισμό, για το άτομο και για τη μάζα των ατόμων-καταναλωτών η πρόσφορη, η «ενδεδειγμένη» αντιμετώπιση, βρίσκεται στο γραφείο του ψυχιάτρου.

*

Και μ’ όλα αυτά ο Μάρκος τραγουδάει:

Θα προτιμήσω θάνατο / το μαύρο δεν τ’ αφήνω / κι όπου θα βρίσκω αργιλέ / θα κάθομαι να πίνω

Κι εκεί λοιπόν που θα έβρισκε δικαίωση η πολιτική της νομιμοποίησης, να σου και πάλι ο θάνατος…

Θα έλεγα ότι κι ο θάνατος είναι μέρος της ύπαρξης, μόνο που δεν είναι ανάλαφρος σαν την «ευφορική» και «ψυχαγωγική» φιλολογία, είναι σκληρός. Σκληρός, όχι με την σε όλους γνωστή έννοια του τέλους και της απώλειας της ζωής της δικής μας και των συνανθρώπων μας, αλλά σκληρός σαν πραγματικότητα με δικό της περιεχόμενο όπου σωρευτικά συσσωματώνεται και η σκληρότητα της ίδιας της ζωής. Δεν επιδέχεται εμπορευματοποίηση, δεν επιδέχεται νομιμοποιημένη διάδοση, δεν επιδέχεται καταναλωτική τυποποίηση όπως δεν επιδέχεται και ιατρική «κλινική» τυπολογία. Πλην τουλάχιστον της τυπολογίας που σχετίζεται με τις ανάγκες της ψυχικής καταστολής.

Φυσικά το καθετί είναι δυνατό να τυποποιηθεί πάνω στον πάγκο του Προκρούστη.

 

*

150 ευρώ παράβολο, λοιπόν… Φαίνεται να συμφέρει μπροστά π.χ. (άλλο ένα «τυχαίο παράδειγμα») στα 650 του «τέλους επιτηδεύματος». Μήπως λοιπόν, σκέφτομαι τώρα, ν’ αφήσω τη δουλειά μου και ν’ ασχοληθώ με την «αγροτική ανάπτυξη» στο μπαλκόνι μου; Για «ιδιόχρηση», αλλά κι ένα μεροκαματάκι θα βγαίνει. Όσο τουλάχιστον παραμένουμε στο «παράβολο των 150» και δεν έχει ακόμα αρχίσει το τροπάριο περί φορολογικών προνομίων που απολαμβάνει μια «επιβλαβής ουσία» όπως η κάνναβη (τότε, προκειμένου να υπαχθεί η «ευφορία» στην εφορία, θα θυμηθούν ότι είναι και «επιβλαβής»), οπότε πια θα αναγκαστώ να το γυρίσω στο… λαθρεμπόριο όπως ήδη συμβαίνει με τον καπνό λόγω της ληστρικής φορολόγησης.

Έχει την πλάκα του το σενάριο, και δεν είναι και εξωπραγματικό. Όμως η κριτική του κινείται εντός «διαχειριστικών πλαισίων», στον πυρήνα της συνιστά κατάφαση στο «τυχαίο παράδειγμα» του υπουργού, δεν αγγίζει την ουσία του.

Η ουσία του βρίσκεται στο γεγονός ότι η φιλολογία σας είναι ανάλαφρη, όμως ένα τσιγάρο μπορεί να είναι βαρύ, πολύ βαρύ. Όχι από «ψυχαγωγικής», αλλά από ψυχοδραστικής απόψεως. Από απόψεως για την οποία διατηρείτε ή υποκρίνεστε άγνοια.

Ο Μπρεχτ και ο ναρκωμανής συγγραφέας Χ.Λ.

Γνώρισα τον Χ.Λ. πάνω σ’ ένα υπερωκεάνειο και μου δάνεισε το βιβλίο που είχε γράψει για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μου διηγήθηκε ότι, κατά τη διάρκεια μιας αρρώστιας, είχε συνηθίσει να βρίσκει καταφύγιο στα ναρκωτικά και με ρώτησε, με κάποια ανησυχία, αν όλα αυτά που είχε γράψει θα είχαν αξία όταν θα μάθαινε κανείς ότι είχαν γραφτεί κάτω από την επήρεια των ναρκωτικών. Γενικά είναι γνωστό, μου είπε, ότι αυτοί οι άνθρωποι  δεν μπορούν ν’ αναλάβουν καμιά ευθύνη. Σκέφτηκα λίγο και του είπα: «Το βιβλίο σας μου φαίνεται ωφέλιμο. Νομίζω ότι λέει την αλήθεια. Μου είναι αδιάφορο κάτω από ποιες συνθήκες το γράψατε. Υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που κάνουν πολύ θόρυβο γύρω από το όνομά τους και είναι γνωστό γι’ αυτούς πως δεν βάζουν σταγόνα αλκοόλ στα χείλη τους κι ότι δεν τρώνε καθόλου κρέας και παρ’ όλα ό,τι λένε και ό,τι γράφουν είναι πραγματικά υπέροχο. Θα μπορούσαν άνετα να φάνε λίγο κρέας, αφήνοντας για τους άλλους το βούτυρο αντί να τους στήνουν μπροστά στα κανόνια. Αλλά κι αν ακόμη υποθέταμε ότι θα μπορούσαν να πουν έστω και μια αληθινή κουβέντα όταν θα ήταν εντελώς μεθυσμένοι, θα επιτρεπόταν τότε να τους απαγορέψει κανείς να πιουν; Όμως έχω πιστέψει πως αυτοί οι άνθρωποι δεν θα ξεστόμιζαν ούτε μια αληθινή κουβέντα, ακόμη κι αν τους πότιζε κανείς με όλο το αλκοόλ της γης. Δεν είμαι της γνώμης να καταβροχθίζετε ναρκωτικά, πιστέυω πως κι εσείς δεν συμφωνείτε, αλλά αν ερχόσασταν, φέρνοντας μαζί το βιβλίο σας, και μου δείχνατε ακριβώς τα σημεία εκείνα όπου γράψατε την αλήθεια, τότε στο μέλλον θα μίλαγα με ευγνωμοσύνη γι’ αυτή την αλήθεια, γιατί θα μου προσφέρατε κάτι για το οποίο αξίζει κανείς να μιλά».

Θέλησα να το επαναλάβω και γραπτά αυτό, όχι γιατί μου φαίνεται σαν κάτι το ιδιαίτερο, αλλά γιατί πολλοί αρπάζουν την ευκαιρία να μιλήσουν για πράγματα που δεν τους αφορούν καθόλου, ακόμη κι αν αυτό βάζει σε κίνδυνο τα πράγματα που τους αφορούν.

Όπως παρατίθεται στη συλλογή «ΜΠΕΡΤΟΛΤ ΜΠΡΕΧΤ, ΓΙΑ ΤΟ ΡΕΑΛΙΣΜΟ», σελ. 65, Σύγχρονη Εποχή. Το κείμενο στην έκδοση της ΣΕ παρουσιάζεται με τον τίτλο – του εκδοτικού: [Κριτική ενός βιβλίου]. Για την ιστορία, σύμφωνα με την υποσημείωση που το συνοδεύει: «Το βιβλίο  του Χάιντς Λίπαν «…τιμωρείται με θάνατο» δημοσιεύτηκε το 1935 από τις εκδόσεις Εουρόπα της Ζυρίχης». Ο τίτλος της ανάρτησης είναι επιλογή του μπλογκ.

«Εποπτευόμενοι Σταθμοί»: Στη γειτονιά, στο σχολείο, στο στρατό, στη δουλειά…

Υποτίθεται πως «η ζωή είναι ωραία». Ισχύει για όλους αυτό ή μήπως για πολλούς η ζωή εξισώνεται με αγγαρεία, με τιμωρία, για τη διατήρηση της οποίας πρέπει μάλιστα να μοχθούν καθημερινά, και για την οποία τιμωρία προορίζονταν πριν καν υπάρξουν; Ξέρετε, η φτώχια, οι κληρονομημένες κοινωνικές συνθήκες, ο άνθρωπος που ορίζει την ιστορία του αλλά σε συνθήκες που δεν τις επιλέγει αλλά τις βρίσκει δοσμένες και όλα αυτά. Η ζωή βέβαια διαθέτει ήλιο, νερό, αέρα, θάλασσα, γη κι επομένως έχει όλες τις δυνατότητες να είναι ωραία. Δε φτάνει όμως που, παρ’ όλα αυτά, το βιολογικό γεγονός της ζωής από μόνο του σε καμιά περίπτωση δεν εγγυάται ότι θα είναι και πράγματι ωραία η ζωή, έρχεται αμέσως στη συνέχεια η εκμεταλλευτική κοινωνία στην ολότητα των σχέσεών της να εγγυηθεί το ιστορικά συσσωρευμένο της αίσχος της κι όποιου τ’ αρέσει. Κι εντός αυτού του αίσχους, υπό τους όρους του, δεν υπάρχουν βέβαια περιθώρια επιλογής, παρά μόνο είτε προσαρμογής είτε φυγής κι ούτε καν. Στο κουτί της Πανδώρας δε μένει παρά η γνώση της αναγκαιότητας.

*****

Ίσως αρκετοί δεν θυμούνται ότι  στα μέσα στης δεκαετίας του 1980 , τότε  που είχε κυκλοφορήσει το τραγούδι τών Χάρη και Πάνου Κατσιμίχα που εμφανίζεται στη συνέχεια της ανάρτησης, αυτό που επικρατούσε γύρω από τα ναρκωτικά, την ηρωίνη, την «πρέζα» και τα συναφή, ήταν η αντίληψη ότι ο ναρκωμανής είναι άτομο τελειωμένο, χωρίς ελπίδα και δυνατότητα για γλυτωμό, μια αντίληψη καλλιεργούμενη και επιτεινόμενη κι από την πότε σκανδαλιστική, πότε δακρύβρεχτη, πότε φρικιαστική, πότε ηθικολογική προσέγγιση του θέματος από τον Τύπο της εποχής εντός των ορίων των χαραγμένων από τις συντεταγμένες: κοινωνική υστερία –  αστυνομικού τύπου αντιμετώπιση – μυθοποίηση, γοητεία και «φιλελευθερισμός» – αποσιώπηση…

…Καθοριστικός παράγοντας που συνέβαλε έμπρακτα στην ανατροπή αυτής της αντίληψης σχετικά με την ανυπαρξία δυνατοτήτων απαλλαγής από την εξάρτηση, ήταν η εμφάνιση  τα ίδια εκείνα χρόνια των πρώτων θεραπευτικών κοινοτήτων, της «Ιθάκης» πρώτα κι ύστερα των άλλων κοινοτήτων του ΚΕΘΕΑ, του «18 Άνω» στο ΨΝΑ κλπ, που έφεραν μια νέα φιλοσοφία γύρω από το αντικείμενό τους:

Αν η εξάρτηση είναι «ασθένεια» που χρειάζεται θεραπεία, πάντως δεν είναι «ασθένεια» ανίατη. Η εξάλειψη της σωματικής εξάρτησης δεν συνιστά από μόνη της απαλλαγή από την εξάρτηση γενικά, και πρακτικά παραμένει ανολοκλήρωτη εφόσον δεν έχει οικοδομηθεί μια προσωπική στάση οχυρωμένη απέναντι στα κοινωνικά ερεθίσματα ή τους κοινωνικούς παράγοντες που χειραγωγούν την ατομική συμπεριφορά επιβάλλοντάς της τη «μοναδική» επιλογή ανάμεσα σε μια άνευ όρων προσαρμογή, από τη μια, και μια αυτοκαταστροφική ψευδαίσθηση φυγής, από την άλλη.  Έτσι λοιπόν παύει κι η αντιμετώπιση της «ασθένειας» με ιατρικο-φαρμακευτικούς όρους και στη θέση τους την πρώτιστη σημασία αποκτούν όροι κοινωνικοί και προσωπικοί: τόσο σε ό,τι αφορά τους λόγους υποταγής του ατόμου στην εξάρτηση, όσο συνακόλουθα και σε ό,τι αφορά την απαλλαγή του από αυτήν.

Αυτή είναι μια περιγραφή -με δικά μου λόγια βασισμένα στον τρόπο που την κατανοώ- της φιλοσοφίας των θεραπευτικών κοινοτήτων. Και μάλλον δεν είναι παράξενο που η κριτική την οποία δέχονται από διάφορες πλευρές οι θεραπευτικές κοινότητες -άσχεται από το αβάσιμο ή το βάσιμο επιμέρους πλευρών και αιτιάσεων- στοχεύει κατά βάση στον πυρήνα αυτής της φιλοσοφίας. Γιατί εφόσον η εξάρτηση από τα «ναρκωτικά» αντιμετωπίζεται σαν επιβολή του κοινωνικού «αυθορμητισμού», σε μια ορισμένη μορφή του, πάνω στην προσωπικότητα των ατόμων, και εφόσον η θεραπεία ταυτίζεται με την οικοδόμηση προσωπικοτήτων ικανών να ανθίστανται σε αυτόν τον κοινωνικό «αυθορμητισμό», στην εσωτερίκευση των όρων του και στον καθορισμό των συμπεριφορών τους από αυτούς, τότε μέσω της θεραπείας προκύπτει ένα κοινωνικό αποτέλεσμα που συγκρουόμενο με τον κοινωνικό «αυθορμητισμό» θέτει σε διακινδύνευση ή τουλάχστον σε αμφισβήτηση τους γενεσιουργούς του παράγοντες τους οποίους αυτός ο ίδιος «αυθορμητισμός» διασφαλίζει. Και που -ας μου επιτραπεί- δεν είναι άλλοι από τους παράγοντες  που ορίζουν διαχρονικά και διιστορικά την εκμεταλλευτική κοινωνία. Η οποία, εκτός του μηχανισμού των οικονομικών σχέσεων εκμετάλλευσης, διαρθρώνεται σε έναν σχηματισμό που «αγκαλιάζει» (πνίγει) ολόπλευρα το σύστημα των ανθρώπινων σχέσεων ως τις μικρές τους λεπτομέρειες. Σε έναν σχηματισμό εμφανιζόμενο στην ατομική συνείδηση με την οφειλόμενη υποχρέωση υποταγής και προσαρμογής, στην πίσω όψη της οποίας βρίσκεται  η εναλλακτική της «φυγής», της περιθωριοποίησης, της αυτοκαταστροφής.

Από μια άποψη λοιπόν, από την «οριστική» άποψη, πίσω από το «δικαίωμα του ατόμου στην αυτοκαταστροφή» κρύβεται το δικαίωμα της εκμεταλλευτικής κοινωνικής εξουσίας να οδηγεί στην αυτοκαταστροφή του το «απροσάρμοστο», το ανυπότακτο άτομο.

***

Υπάρχουν, βέβαια, άτομα που κατάφεραν να πολεμήσουν και να νικήσουν την εξάρτηση μέσα από φαινομενικά διαφορετικούς δρόμους. Δεν θα επερχόταν όμως αυτό το αποτέλεσμα, πιστεύω, αν η προσωπική τους πάλη δεν είχε την ίδια κατεύθυνση, αν δεν κατευθυνόταν προς την οικοδόμηση μιας προσωπικής στάσης ανθεκτικής απέναντι στις εκφράσεις των κοινωνικών σχέσεων τις προορισμένες είτε με τη μια είτε με την άλλη μορφή να καταρρακώνουν ακατάπαυστα τους ανθρώπινους πόθους. Δεν θα επερχόταν, με άλλα λόγια, αυτό το αποτέλεσμα, όπως πιστεύω,  αν οι ατομικοί τους δρόμοι δεν κινούνταν στην ίδια φιλοσοφική αντίληψη την οποία υπηρετούν με κοινωνικά οργανωμένη μορφή οι θεραπευτικές κοινότητες.

***

Ύστερα από τα παραπάνω, δεν πρέπει νομίζω να παραξενεύει το γεγονός ότι διαχρονικά η κρατική πολιτική τηρεί μια κατεύθυνση που κεντρικό στόχο έχει είτε την παράκαμψη είτε τον παραμερισμό αυτής της θεραπευτικής φιλοσοφίας και αντίληψης. Και εφόσον επί της ουσίας αυτή η φιλοσοφία και αντίληψη είναι η μόνη θεραπευτική, είναι επόμενο ο «κεντρικός στόχος» να συνίσταται στην παράκαμψη είτε τον παραμερισμό κάθε θεραπευτικής αντίληψης και φιλοσοφίας.

Η ίδια η ίδρυση των θεραπευτικών κοινοτήτων δεν υπήρξε προϊόν κρατικής βούλησης ή κυβερνητικής πολιτικής. Ως τότε άλλωστε μοναδικές μορφές εκδήλωσης αυτής της βούλησης και πολιτικής ήταν από τη μια ο «κοινωνικός αυτοματισμός» κι από την άλλη η κατασταλτική καταδίωξη των εξαρτημένων καθορισμένη κι αυτή η τελευταία από τους όρους σχηματισμού και διάρθρωσης του κρατικού μηχανισμού κατά την ιστορική του διαδρομή από τα «βάθη» των δεκαετιών μέχρι και την πιο πρόσφατη περίοδο.  Και τρίτη, βέβαια, μορφή εκδήλωσης η ιδεολογική χρησιμοποίηση του όλου ζητήματος ως μέσου χειραγώγησης κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων και θέσεων: Καλός ο «κοινωνικός αυτοματισμός» κι από μόνος του, πόσο μάλλον εφόσον μπορεί να καταστεί και χειραγωγήσιμος.

Το ότι λοιπόν, εν μέσω κρατικής «απουσίας» από το ζήτημα της απεξάρτησης και κάτω από ορισμένες σχετικά πρόσκαιρες και σχετικά ευνοϊκές πολιτικές συνθήκες, και κάτω επίσης από το βάρος των πρώτων θετικών αποτελεσμάτων της λειτουργίας τους, το αστικό κράτος αναγκάστηκε να αποδεχθεί και να θεσμοθετήσει ορισμένες μορφές στήριξης εκ μέρους του των θεραπευτικών κοινοτήτων, εν τούτοις δεν το εμπόδισε και δεν το εμποδίζει ως και σήμερα να προωθεί μέτρα οικονομικής και «θεσμικής» υποβάθμισης των κοινοτήτων, του ρόλου τους και, ίσως το κυριότερο, της θεραπευτικής τους αντίληψης. Δεν το εμποδίζει να προωθεί μέτρα «αποκοινωνικοποίησης» και ιατρικοποίησης στην αντιμετώπιση του ζητήματος της εξάρτησης, δεν το εμποδίζει να προωθεί μέτρα ενταγμένα στο δόγμα της εξάρτησης ως «χρόνιας» (και υπονοείται: ανίατης) «νόσου» που χαρακτηρίζεται μάλιστα και «αυτοπροκαλούμενη» προκειμένου να απομονωθεί το άτομο και οι επιλογές του από τις κοινωνικές συνθήκες που τα ορίζουν. Δεν το εμποδίζει να επαγγέλλεται αντί της θεραπείας την συντήρηση της εξάρτησης, να καταδικάζει «δια βίου» σε αυτήν τους εξαρτημένους και ταυτόχρονα εκματαλλευόμενο την δεινή θέση τους να «νομιμοποιεί» την -ουσιαστικά αποσυνδεμένη από κάθε πολιτική και και από κάθε προοπτική απεξάρτησης και θεραπείας- τακτική χορήγηση υποκατάστατων που είναι ισχυρά εξαρτησιογόνα από μόνα τους, και τέλος σήμερα να εξαγγέλει υπό τον τύπο της «διαβούλευσης» τη δημιουργία «εποπτευόμενων σταθμών» χρήσης των ουσιών, που κυκλοφορούν στην πιάτσα, από τους «πιστοποιημένους» τοξικομανείς για την προστασία δήθεν της υγείας τους και στην πραγματικότητα για την θεσμοθέτηση και επιβολή υπό όρους «τάξης και ασφάλειας», υπό όρους «εποπτείας», μιας μόνιμης κοινωνικής συνθήκης όπως αυτή που περιγράφει ο -μόνο φαινομενικά υπερβολικός- τίτλος της ανάρτησης.

Άλλωστε πολιτικοί και οικονομικοί στόχοι συμπίπτουν: Από τη μια μεριά, η επιβολή συνθηκών συνεχούς ελέγχου, εγκλωβισμού, ψυχικού αποπροσανατολισμού και εξουθένωσης των δυνητικά «επικίνδυνων» . Κι από την άλλη μεριά, η εξασφάλιση μιας μόνιμης πολυάριθμης και ισόβιας πελατείας είτε στις  «νόμιμες» μονοπωλιακές επιχειρήσεις που εμπορεύονται τα φαρμακευτικά τους υποκατάστατα είτε στις «παράνομες» που εμπορεύονται τα ναρκωτικά τους στις πιάτσες των εξαρτημένων και των «εποπτευόμενων σταθμών».

Οι όροι της θεραπείας στη γενικότητά τους είναι για το αστικό κράτος όροι διακινδύνευσης των κοινωνικών σχέσεων που είναι ταγμένο να διασφαλίζει. Για τα κάθε λογής μονοπώλια της φαρμακοβιομηχανίας η θεραπεία  (από οποιαδήποτε νόσο) σημαίνει τέλος της κερδοφορίας τους, ενώ η αναγόρευση της κάθε νόσου σε ανίατη σημαίνει συσσωρευόμενο και ανασυσσωρευόμενο κεφάλαιο, «αειφόρο ανάπτυξη».

(Τα παραπάνω αποτελούν σκέψεις με αφορμή το ειδησεογραφικό ρεπορτάζ του Ριζοσπάστη. Κλικ στο λινκ).

 

«συμβολαιακή γεωργία» και στο χασίς

Μετά την Τράπεζα Πειραιώς, που αποκρατικοποίωντας την «καλή» Αγροτική  ξεκίνησε το πρόγραμμα της «συμβολαιακής γεωργίας», τώρα, αν πιστέψουμε την πρόσφατη αναγγελία της εφημερίδας «Espresso», ξεκινά και ένα νέο πρόγραμμα «συμβολαιακής γεωργίας» με εξειδικευμένο αυτή τη φορά παραγωγικό αντικείμενο τις καναβουριές, επενδυτικό πεδίο την Κρήτη, και «40.000 € ΓΙΑ ΕΞΙ ΜΗΝΕΣ», όπως γνωστοποιεί ο τίτλος που προσθέτει επίσης ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα (όπως άλλωστε και αυτό της «Πειραιώς», συμπληρώνω εγώ) απευθύνεται σε («μπλέκει») καταχρεωμένους αγρότες. 

Θα μου πεις: «Τι σε ενδιαφέρει εσένα;»

Απαντάω αμέσως:

Ο ένας λόγος, ο κύριος (καθώς η οικονομία είναι γενικά το κύριο, η βάση), για τον οποίο με ενδιαφέρει είναι ο καθαρά θεωρητικός, αναφορικά προς τον όμοιο τρόπο με τον οποίο το συσσωρευμένο κεφάλαιο συμπαρασύρει τις σχέσεις τις κοινωνικής – οικονομικής ζωής αδιάκριτα αν πρόκειται για τη σφαίρα της νομιμότητας ή της παρανομίας.

Και ειδικά στη σφαίρα της παρανομίας μπορεί κανείς να πάρει μια ιδέα της κίνησης του κεφαλαίου απογυμνωμένου από μια σειρά τυπικούς κανόνες, θεσμούς κλπ, που συσκοτίζουν το γεγονός ότι πρόκειται ακριβώς για την κίνηση του κεφαλαίου, και δημιουργούν την πλαστή εντύπωση ότι πρόκειται απλώς για νόμους που ψηφίζονται στη βουλή.

Το κεφάλαιο απαλλαγμένο από κάθε νομικό περιορισμό: Μα αυτό είναι ο παράδεισος του οικονομικού φιλελευθερισμού. Οι εκπρόσωποι αυτής της σφαίρας του κεφαλαίου πρέπει να είναι οι πιο γνήσιοι «φιλελεύθεροι», οι φιλελεύθεροι που δεν αναλώνονται σε θεωρητικές φλυαρίες αλλά κάνουν πράξη το όραμά τους, το αρχαϊκό όραμα του καπιταλισμού.

Και να λοιπόν που δε χρειάζεται κανένας  νομικός κανόνας για να πραγματωθεί η σύμφυση του βιομηχανικού – παραγωγικού κεφαλαίου με το χρηματικό – πιστωτικό, για να εμφανιστεί το κεφάλαιο σαν κεφάλαιο μονοπωλιακό και με τη μορφή του χρηματιστικού κεφαλαίου να επιχειρήσει την κυριάρχησή του πάνω στους καταχρεωμένους μικροπαραγωγούς, να ελέγξει σαν δανειστής και ταυτόχρονα σαν αγοραστής την παραγωγή τους στη βάση μιας συνεχώς αναπτυσσόμενης σχέσης χρέους – ελέγχου, διεύρυνσης  του επενδυτικού πεδίου του σε νέους τομείς της μιας ή άλλης σφαίρας όπου δραστηριοποιείται, κλπ, ως τους τελικούς καρπούς της όλης αυτής διαδικασίας πραγματικής διαμόρφωσης (μορφοποίησης) των καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων.

Να επίσης που η οικονομική σφαίρα της παρανομίας ακολουθεί την ίδια πορεία συγκέντρωσης του κεφαλαίου, από τη μικροοικονομία και την ανεξάρτητη εργασία των απαρχών του καπιταλισμού, στην οικονομική συγκέντρωση και στην εξαρτημένη «μισθωτή» εργασία της επόμενης φάσης έως το σημερινό μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού και την κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου.

Κι αν η επαλήθευση της οικονομικής θεωρίας σε σχέση με την καπιταλιστική συσσώρευση και τη σύμφυση του παραγωγικού και του χρηματικού κεφαλαίου αποτελεί τον «κύριο» λόγο του προσωπικού μου ενδιαφέροντος, το ζήτημα της συνακόλουθης σύμφυσης του μονοπωλιακού κεφαλαίου με την αστική κρατική διάρθρωση αποτελεί την «γέφυρα» προς τους «δευτερεύοντες» λόγους του ίδιου ενδιαφέροντος, τους σχετιζόμενους με την πολιτική (εποικοδόμημα).

Σε κάθε περίπτωση είναι προφανές ότι συσσώρευση και συγκέντρωση κεφαλαίου (ανεξαρτήτως σφαίρας δραστηριότητας) συνεπάγεται αντίστοιχη συσσώρευση πολιτικής δύναμης, συγκέντρωση πολιτικής εξουσίας με μια λέξη, συνεπάγεται όχι μόνο δυνατότητα αλλά και επιδίωξη υλοποίησης γενικότερων πολιτικών σκοπιμοτήτων και σχεδιασμών, που με τη σειρά τους δεν μπορεί να υλοποιούνται ανεξάρτητα από γενικότερους πολιτικούς συσχετισμούς, συμμαχίες και ανταγωνισμούς, στρατηγικές επιδιώξεις όπως αυτές προωθούνται εδώ κι εκεί στην εποχή του ιμπεριαλισμού.

Το θεωρητικό ενδιαφέρον είναι τεράστιο και από πολιτική άποψη, πόσο μάλλον που το συγκεκριμένο αυτό πρόγραμμα συμβολαιακής γεωργίας εκπονείται σε μια γεωστρατηγικά ιδιαίτερα σημαντική περιοχή, όπως η Κρήτη.  Ποιά θα είναι άραγε εν προκειμένω η συγκεκριμένη  πολιτική μορφή εκπλήρωσης των γενικών νομοτελειών ανάπτυξης του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο; Και ποια πολιτική κατεύθυνση θα επιλεγεί στη συνέχεια ως κυρίαρχη για την εξυπηρέτηση των σχεδιασμών του χρηματιστικού κεφαλαίου, που στα πλαίσια του απογυμωμένου οικονομικού του φιλελευθερισμού εντός αυτής της σφαίρας δραστηριότητας, απαλλαγμένο έτσι από κάθε ιδεολογικό «δογματισμό», είναι ικανό να εναλλάσσει το «ευρωπαϊκό» πρόταγμα με το εθνικιστικό και το εθνικιστικό με το στενά τοπικιστικό.

Τελευταίοι στη σειρά λόγοι του προσωπικού μου ενδιαφέροντος, οι πιο υποκειμενικοί:

Ο ένας εδραζόμενος στην εμπειρία σύμφωνα με την οποία συχνά βλέπουμε ξαφνικά μια διαμορφωμένη κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα και μένουμε να αναρωτιόμαστε τι στο διάολο μεσολάβησε, και σε ποιά «οικονομική βάση», και τα πράγματα γίναν έτσι χωρίς να το καταλάβουμε.

Ο άλλος εδραζόμενος στην πεποίθηση, ότι ανεξάρτητα από την αναγκαιότητα της πάλης εναντίον όλων των εξαρτήσεων, είναι (τηρουμένης μια αρκετά χοντροκομμένης αναλογίας με το θέμα της ανάρτησης) άλλο οι Βολιβιανοί κοκαλέρος για παράδειγμα, κι άλλο το καρτέλ του Μεντεγίν και το κάθε καρτέλ του κάθε Μεντεγίν.