Τώρα, δόξα σοι ο θεός, δεν πιστεύουν στα θαύματα. Η θαυματουργική προφητεία είναι παραμύθι. Η επιστημονική, όμως, προφητεία είναι γεγονός. Και στις μέρες μας, όταν γύρω μας μπορούμε να δούμε συχνά μια επονείδιστη απογοήτευση ή ακόμη και απελπισία, είναι ωφέλιμο να θυμηθούμε μια επιστημονική προφητεία που επαληθεύθηκε.
Ο Φρίντριχ Ένγκελς έγραφε το 1887 για το μελλοντικό παγκόσμιο πόλεμο στον πρόλογο της μπροσούρας του Σιγκισμούντ Μπόρκχαϊμ Στη μνήμη των Γερμανών ψευτοπατριωτών του 1806-1807 (…).
Να πώς σκεπτόταν πριν από τριάντα και πάνω χρόνια ο Φρίντριχ Ένγκελς για το μελλοντικό παγκόσμιο πόλεμο:
«…Για την Πρωσία – Γερμανία τώρα πια δεν μπορεί να υπάρξει άλλος πόλεμος, εκτός από ένα παγκόσμιο πόλεμο. Και αυτός θα ήταν ένας παγκόσμιος πόλεμος με πρωτοφανείς διαστάσεις, με πρωτοφανή ένταση. Οκτώ ως δέκα εκατομμύρια στρατιώτες θα πνίγουν ο ένας τον άλλο και θα ερημώνουν ολόκληρη την Ευρώπη σε βαθμό που δεν την ερήμωσαν ποτέ ως τώρα τα σύννεφα της ακρίδας. Η ερείπωση που προκάλεσε ο Τριακονταετής πόλεμος, συμπυκνωμένη σε διάστημα τριών-τεσσάρων χρόνων και απλωμένη σε όλη την ήπειρο: η πείνα, οι επιδημίες, η γενική εξαγρίωση τόσο των στρατευμάτων όσο και των λαϊκών μαζών λόγω της μεγάλης φτώχειας.. το τρομερό χάος του τεχνητού μας μηχανισμού του εμπορίου, της βιομηχανίας και της πίστης.. όλα αυτά καταλήγουν σε γενική χρεοκοπία.. η κατάρρευση των παλιών κρατών και της ρουτινιασμένης κρατικής του σοφίας – κατάρρευση που θα κάνει να πετιούνται κατά δωδεκάδες τα στέμματα στα πεζοδρόμια και δε θα βρίσκεται κανείς για να τα σηκώσει αυτά τα στέμματα.. είναι απολύτως αδύνατο να προβλέψει κανείς πώς θα τελειώσουν όλα αυτά και ποιος θα βγει νικητής από τον αγώνα.. μόνο ένα αποτέλεσμα είναι απόλυτα αναμφισβήτητο: η γενική εξάντληση και η δημιουργία των προϋποθέσεων για την οριστική νίκη της εργατικής τάξης.
Αυτή είναι η προοπτική, σε περίπτωση που το σύστημα του αμοιβαίου ανταγωνισμού στους πολεμικούς εξοπλισμούς, εξωθούμενο στα άκρα, θα φέρει τελικά τους αναπόφευκτους καρπούς του. Να που οδήγησε, κύριοι βασιλιάδες και δημόσιοι άνδρες, η σοφία σας τη γηραιά Ευρώπη. Και αν δε σας μένει τίποτε άλλο, παρά να αρχίσετε τον τελευταίο μεγάλο πολεμικό χορό – εμείς δε θα βάλουμε τα κλάματα (uns kann es recht sein). Δεν πειράζει ακόμη και αν ο πόλεμός σας μας ρίξει ίσως για ένα χρονικό διάστημα σε δεύτερη μοίρα, αν μας αφαιρέσει μερικές κατακτημένες ήδη θέσεις. Αν, όμως, αποδεσμεύετε δυνάμεις, που ύστερα δε θα είστε πια σε θέση να τις χαλιναγωγήσετε τότε, όποια τροπή και αν πάρουν εκεί τα πράματα, στο τέλος της τραγωδίας εσείς θα είστε ερείπια και η νίκη του προλεταριάτου είτε θα έχει πια κατακτηθεί είτε θα είναι οπωσδήποτε (doch) αναπόφευκτη.»
Τι μεγαλοφυής προφητεία! Και πόσο απέραντο πλούτο σκέψεων κρύβει κάθε φράση αυτής της ακριβολογημένης, ξεκάθαρης, σύντομης επιστημονικής ταξικής ανάλυσης! Πόσα θα μπορούσαν να μάθουν από δω εκείνοι που παραδίνονται τώρα σε μια επονείδιστη δυσπιστία, στην απογοήτευση, στην απελπισία, αν… αν οι άνθρωποι που είναι συνηθισμένοι να κάνουν το λακέ στην αστική τάξη, ή άφησαν να τους τρομοκρατήσει η αστική τάξη, ήταν σε θέση να σκεφτούν, ήταν ικανοί να σκεφτούν!
Ορισμένα πράγματα που πρόβλεψε ο Ένγκελς έγιναν διαφορετικά: και, φυσικά, μέσα σε τριάντα χρόνια μιας καταπληκτικά γοργής ιμπεριαλιστικής ανάπτυξης δεν μπορούσε παρά να αλλάξει ο κόσμος και ο καπιταλισμός. Μα το πιο καταπληκτικό από όλα είναι ότι πάρα πολλά απ’ όσα πρόβλεψε ο Ένγκελς επαληθεύονται «κατά γράμμα». Και αυτό γιατί ο Ένγκελς έκανε μια εξαιρετικά ακριβή ταξική ανάλυση, και οι τάξεις και οι αμοιβαίες σχέσεις τους παρέμειναν οι ίδιες.
«…Ίσως ο πόλεμος μας ρίξει για ένα χρονικό διάστημα σε δεύτερη μοίρα…» Τα πράγματα ακολούθησαν ακριβώς αυτή τη γραμμή, μα ακόμη εντονότερα και ακόμη χειρότερα: μια μερίδα από τους σοσιαλσοβινιστές και τους ανερμάτιστους «μισοαντίπαλους», τους καουτσκιστές που «ρίχτηκαν σε δεύτερη μοίρα» άρχισαν να εξυμνούν την οπισθοχώρησή τους, μετατράπηκαν σε ανοιχτούς προδότες του σοσιαλισμού.
«…Ίσως ο πόλεμος μας αφαιρέσει μερικές κατακτημένες ήδη θέσεις…» Ολόκληρη σειρά «νόμιμων» θέσεων έχουν αφαιρεθεί από την εργατική τάξη. Όμως, ταυτόχρονα η εργατική τάξη ατσαλώθηκε από τις δοκιμασίες και παίρνει σκληρά, αλλά ωφέλιμα μαθήματα παράνομης οργάνωσης, παράνομης πάλης, προετοιμασίας των δυνάμεών της για την επαναστατική έφοδο.
«…Τα στέμματα θα πετιούνται κατά δεκάδες…» Μερικά στέμματα έπεσαν κιόλας, κι ένα από αυτά -το στέμμα του αυτοκράτορα πασών των Ρωσιών Νικολάου Ρομανόφ -αξίζει όσο και μια δωδεκάδα άλλα στέμματα.
«…Είναι απόλυτα αδύνατο να προβλέψει κανείς πώς θα τελειώσουν όλα αυτά…» Ύστερα από τέσσερα χρόνια πόλεμο αυτό το απόλυτα αδύνατο είναι, αν επιτρέπεται η έκφραση, ακόμη πιο απόλυτο.
«…Το τρομερό χάος του τεχνητού μας μηχανισμού του εμπορίου, της βιομηχανίας και της πίστης…» Στο τέλος του τέταρτου χρόνου του πολέμου, αυτό εκδηλώθηκε πέρα για πέρα σ’ ένα από τα πιο μεγάλα και τα πιο καθυστερημένα κράτη που σύρθηκαν από τους καπιταλιστές στον πόλεμο -στη Ρωσία. Μήπως, όμως, η πείνα, που μεγάλωνε στη Γερμανία και στην Αυστρία, η έλλειψη ιματισμού και πρώτων υλών , η φθορά των μέσων παραγωγής δε δείχνουν ότι η ίδια κατάσταση έρχεται με τεράστια ταχύτητα και στις άλλες χώρες;
Ο Ένγκελς περιγράφει τις συνέπειες που προκαλεί μόνο ο «εξωτερικός» πόλεμος.. δεν αναφέρεται στον εσωτερικό, δηλαδή στον εμφύλιο πόλεμο, που δεν τον απόφυγε καμιά μεγάλη επανάσταση στην ιστορία, κανένας σοβαρός μαρξιστής δεν διανοήθηκε το πέρασμα από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό χωρίς τον πόλεμο αυτό. Κι αν ο εξωτερικός πόλεμος μπορεί να παρατείνεται ακόμη για ένα ορισμένο διάστημα χωρίς να προκαλέσει «τρομερό χάος» στον «τεχνητό μηχανισμό» του καπιταλισμού, τότε είναι ολοφάνερο πως ο εμφύλιος πόλεμος δε μπορεί πια καθόλου να νοηθεί χωρίς αυτή τη συνέπεια.
Τι κουταμάρα, τι έλλειψη χαρακτήρα -για να μη μιλήσουμε για την ιδιοτελή εξυπηρέτηση της αστικής τάξης- δείχνουν εκείνοι που, ενώ εξακολουθούν να αυτοκαλούνται «σοσιαλιστές» (…) τονίζουν με κακεντρέχεια τα συμπτώματα αυτού του «τρομερού χάους», κατηγορώντας για όλα το επαναστατικό προλεταριάτο, τη σοβιετική εξουσία, την «ουτοπία» του περάσματος στο σοσιαλισμό. «Το χάος», η καταστροφή (…) προήλθε από τον πόλεμο. Δεν μπορεί να υπάρχει σκληρός πόλεμος χωρίς καταστροφές. Ένας εμφύλιος πόλεμος, απαραίτητη προϋπόθεση και συνοδοιπόρος της σοσιαλιστικής επανάστασης, δεν μπορεί παρά να προκαλέσει καταστροφή. Το να απαρνείσαι την επανάσταση, το σοσιαλισμό «εξαιτίας» της ερείπωσης, σημαίνει απλώς ότι εκδηλώνεις την έλλειψη αρχών που σε χαρακτηρίζει και περνάς στην πράξη με το μέρος της αστικής τάξης.
«…Η πείνα, οι επιδημίες, η γενική εξαγρίωση τόσο των στρατευμάτων όσο και των λαϊκών μαζών λόγω της μεγάλης φτώχειας…»
(…) Μπορεί άραγε να νοηθεί πολύχρονος πόλεμος χωρίς εξαγρίωση τόσο των στρατευμάτων όσο και των λαϊκών μαζών; Ασφαλώς όχι. Είναι εντελώς αναπόφευκτο ένας μακρόχρονος πόλεμος να έχει τέτοιες συνέπειες για μερικά χρόνια, αν όχι για μια ολόκληρη γενιά. Οι δικοί μας, όμως, «άνθρωποι σε θήκη», τα μαμόθρεφτα της αστικής διανόησης, που αυτοκαλούνται «σοσιαλδημοκράτες» και «σοσιαλιστές», σιγοντάρουν την αστική τάξη, φορτώνοντας στην επανάσταση τις εκδηλώσεις εξαγρίωσης, ή την αναπόφευκτη σκληρότητα των μέτρων πάλης ενάντια στις εξαιρετικά σοβαρές περιπτώσεις εξαγρίωσης – αν και είναι φως φανάρι ότι η εξαγρίωση προκλήθηκε από τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και ότι καμιά επανάσταση δεν είναι σε θέση να απαλλαγεί απ’ αυτές τις συνέπειές του χωρίς μακρόχρονη πάλη χωρίς μια σειρά σκληρά κατασταλτικά μέτρα.
Οι γλυκανάλατοι συντάκτες μας (…) είναι έτοιμοι να δεχτούν «θεωρητικά» την επανάσταση του προλεταριάτου και των άλλων καταπιεζόμενων τάξεων, με το μόνο όρο ότι η επανάσταση αυτή θα πέσει από τον ουρανό και δε θα γεννηθεί ούτε θα αναπτυχθεί πάνω στη γη, την ποτισμένη με αίμα στην τετράχρονη ιμπεριαλιστική σφαγή των λαών, μέσα σε εκατομμύρια και εκατομμύρια ανθρώπους που βασανίστηκαν, τυραννήθηκαν και εξαγριώθηκαν σ’ αυτή τη σφαγή.
Έχουν ακούσει και παραδεχτεί «θεωρητικά» ότι η επανάσταση πρέπει να συγκρίνεται με τη γέννα, όταν, όμως, έφτασε ο κόμπος στο χτένι έδειξαν μια επαίσχυντη δειλία και το μικρόψυχο κλαψούρισμά τους το μετέτρεψαν σε μια επανάληψη των γεμάτων μίσος επιθέσεων της αστικής τάξης ενάντια στην εξέγερση του προλεταριάτου. (…)
Υπάρχουν γέννες εύκολες και γέννες δύσκολες. (…) Και ο Ένγκελς, αναλύοντας τις συνέπειες του παγκόσμιου πολέμου, απλά και καθαρά περιγράφει το αναμφισβήτητο και ολοφάνερο γεγονός ότι η επανάσταση που ακολουθεί τον πόλεμο, που συνδέεται με τον πόλεμο (και ακόμη περισσότερο -θα προσθέσουμε εμείς- που ξεσπάει στον καιρό του πολέμου, που είναι αναγκασμένη να αναπτύσσεται και να κρατιέται στις συνθήκες του παγκόσμιου πολέμου που την κυκλώνει), ότι μια τέτοια επανάσταση αποτελεί εξαιρετικά δύσκολη περίπτωση γέννας.
(…) Το τέλος του πολέμου δεν ήλθε ακόμη. Η γενική εξάντληση έχει ήδη αρχίσει. Τα δυο ενδεχόμενα άμεσα αποτελέσματα του πολέμου, που πρόβλεψε ο Ένγκελς (είτε η νίκη της εργατικής τάξης θα έχει πια κατακτηθεί είτε θα έχουν δημιουργηθεί οι προϋποθέσεις που θα την κάνουν αναπόφευκτη, παρόλες τις δυσκολίες), αυτές οι δυο προϋποθέσεις τώρα, στα μέσα του 1918, υπάρχουν και οι δυο.
Σε μια από τις λιγότερο προηγμένες καπιταλιστικές χώρες, η νίκη της εργατικής τάξης έχει ήδη κατακτηθεί. Στις υπόλοιπες δημιουργούνται με αφάνταστες προσπάθειες, με αφάνταστα βάσανα οι προϋποθέσεις που κάνουν αυτή τη νίκη «οπωσδήποτε αναπόφευκτη».
Ας κρώζουν οι μαμόθρεφτοι «σοσιαλιστές», ας φρενιάζει και ας λυσσομανά η αστική τάξη. Μόνο άνθρωποι που κλείνουν τα μάτια τους για να μη βλέπουν, και βουλώνουν τα αυτιά τους για να μην ακούνε, μπορεί να μην αντιλαμβάνονται πως σε όλο τον κόσμο για την παλιά καπιταλιστική κοινωνία, που κυοφορεί το σοσιαλισμό, άρχισαν οι πόνοι της γέννας. Η χώρα μας, που η πορεία των γεγονότων την προώθησε προσωρινά στην πρωτοπορία της σοσιαλιστικής επανάστασης, υποφέρει τώρα τα πολύ μεγάλα βάσανα της πρώτης περιόδου της γέννας που άρχισε. Έχουμε κάθε λόγο να ατενίζουμε με πλήρη σταθερότητα και απόλυτη βεβαιότητα το μέλλον που μας προετοιμάζει νέους συμμάχους, νέες νίκες της σοσιαλιστικής επανάστασης σε μια σειρά πιο προηγμένες χώρες. Έχουμε το δικαίωμα να είμαστε περήφανοι και να θεωρούμε τον εαυτό μας ευτυχή που κατορθώσαμε σε μια γωνιά της γήινης σφαίρας να βάλουμε πρώτοι κάτω το άγριο θηρίο, τον καπιταλισμό που έπνιξε τη γη στο αίμα, οδήγησε την ανθρωπότητα στην πείνα και στην εξαγρίωση και που θα χαθεί αναπότρεπτα και γρήγορα, όσο τερατώδεις και θηριώδεις και αν είναι οι εκδηλώσεις της επιθανάτιας μανίας του.
(Αποσπάσματα από το άρθρο του Λένιν «Προφητικά λόγια», 29-6-1918, από τη συλλογή: «Λένιν, Για τους δίκαιους και άδικους πολέμους» ΣΕ, σελ. 180-187)
ιππόκαμπος 